اطلاعات نادرست (Disinformation) چیست و چه انواعی دارد؟
چگونه می‌توان از آسیب‌های اطلاعات نادرست در امان ماند؟
رسانه‌های اجتماعی از دهۀ گذشته به‌طور فزاینده‌ای محبوب شده و فواید زیادی برای مردم سراسر جهان داشته‌اند. اتصال مردم مختلف جهان و تشکیل کانال‌های ارتباطی جدید از کلی‌ترین فواید آن است. اما رسانه‌های اجتماعی به دلیل انتشار اطلاعات و اخبار، گاهی به‌عنوان رسانه‌های خبری مورد استفاده قرار می‌گیرند که در این جایگاه می‌توانند آسیب‌هایی را به دلیل انتشار اطلاعات نادرست (Disinformation)، به عموم جامعه برسانند. در ادامه به تعریف اطلاعات نادرست، انواع آن و چگونگی جلوگیری از آسیب‌های آن می‌پردازیم.
اطلاعات نادرست (Disinformation) به چه چیزی می‌گویند؟
اطلاعات نادرست، همان‌طور که از نامش پیداست، اطلاعات غلط یا گمراه‌کننده‌ای است که از روی قصد نوشته شده و با هدف خاصی منتشر می‌شوند. از جملۀ این اهداف، منحرف‌کردن افکار عمومی، به‌دست‌آوردن سود مالی و ایجاد آسیب‌های اجتماعی است. امروزه چنین محتواهایی رواج زیادی پیدا کرده و از نوشته‌ها تا تصاویر و ویدئوها را شامل می‌شود.
۶ نوع اطلاعات نادرست
چنین محتواهایی در انواع و استراتژی‌های مختلف وجود دارند که به‌طور کلی به ۶ قسمت تقسیم می‌شوند:
۱) طنز و اغراق
معمولاً محتواهای طنز و اغراق‌آمیز با قصد بدی تولید نمی‌شوند و در اکثر موارد، غیرواقعی‌بودن آنان مشخص است. با‌این‌حال، نویسندگانی وجود دارند که از سبک طنز و لحن تمسخرآمیز برای انتشار اطلاعات نادرست استفاده می‌کنند. بنابراین، نوشتن این گونه مطالب نیز اگر برای رسیدن به اهداف منفی صورت بگیرد، به‌عنوان اطلاعات نادرست تلقی می‌شوند.
این نوع محتوا بیشتر در شبکه‌های اجتماعی و به‌شکل میم وجود دارد. میم تصویر یا ویدئویی کوتاه است که می‌تواند با متنی نیز همراه باشد. به‌هر‌حال، استفاده از میم‌ها نیز با اهداف منفی می‌تواند آسیب‌های شخصی و اقتصادی را به همراه داشته باشد.
۲) لینک‌دهی اشتباه
گاهی با استفاده از عناوین اغراق‌آمیز یا اخبار غیرمنتظره و برانگیختن حس کنجکاوی کاربران، آنان را به سایت‌های تبلیغاتی هدایت می‌کنند. بنابراین، با استفاده از این روش که در رسانه‌های اجتماعی رواج بیشتری دارد، برای سایت‌های خود کلیک‌های زیادی دریافت کرده و به اهداف آسیب‌زنندۀ خود دست می‌یابند.
۳) محتواهای گمراه‌کننده
گاهی منتشرکنندگان با استفاده از مطالب دست‌کاری‌شده به اهداف شوم خود رسیده و افراد را از دستیابی به اطلاعات مفید و درست دور می‌کنند. برای مثال، نقل‌قولی از یک فرد مشهور و بااعتبار بیان کرده و در آن مطالب اشتباه خود را جای می‌دهند و از این طریق اخبار اشتباهی را به گوش مردم می‌رسانند که آنان را از ادامۀ جنبش خود سرد می‌کنند.
۴) چهارچوب اشتباه
گاهی نگارندگان، از محتواهای واقعی و منابع اصلی استفاده کرده و برداشتی مغرضانه و اشتباه از آن را در مکانی دیگر منتشر می‌کنند. با ترکیب اطلاعات درست و نادرست و قراردادن آن در چهارچوبی اشتباه، می‌توان کاربران را گمراه کرد.
۵) محتواهای کلاهبرداری
در این نوع، کلاهبرداران با تقلید از ایمیل‌های شرکتی یا پیامک‌های اداری و با فریب کاربران، اطلاعات شخصی آنان را به دست آورده و در بعضی موارد حساب‌های مالی آنان را خالی می‌کنند. پیامک‌های فیشینگ یا ایمیل‌های حواله‌های بانکی از این نوع هستند.
گاهی با استفاده از برنامه‌های ویرایشی و فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی می‌توان صداها، تصاویر و فیلم‌های جعلی را ساخت که به‌راحتی قابل تشخیص نیستند. گاهی برای تهیۀ ویدئوهای جعلی باکیفیت که ظاهر، حالات چهره، حرکات و صدای افراد واقعی را تقلید می‌کند، از دیپ‌فیک استفاده می‌کنند.
۶) محتواهای اختراع‌شده
محتواهای اختراع‌شده به محتواهایی اطلاق می‌شود که به‌صورت ادعایی ابداع شده و مرجع خارجی ندارند و معمولاً با هدف تأثیرگذاری بر دیدگاه‌های مردم، آسیب‌زدن به شهرت فرد خاص یا ایجاد سردرگمی به وجود می‌آیند. گاهی این محتواها در مدت‌زمان کمی به‌صورت انفجاری در شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شوند و افراد را به اشتباه می‌اندازند. نمونه‌هایی از اطلاعات نادرست نیز اخبار جعلی نام دارند که شامل نقدهای جعلی مانند نظرات مثبت، خنثی یا منفی هستند که نظر صادقانۀ یک مصرف‌کننده یا نقدکننده نیست.
چرا اطلاعات نادرست به‌خوبی کار می‌کند؟
با خواندن این تیتر حتماً دلایل زیادی در ذهن شما شکل گرفته است؛ در ادامه به توضیح ۴ دلیل آن می‌پردازیم:
- مردم مطالبی را می‌پذیرند که می‌خواهند باور کنند. درحقیقت، ما به مسائلی اعتقاد داریم که با جهان‌بینی و هویت اجتماعی ما همسو بوده و آن‌ها را تأیید می‌کنند.
- امروزه ابزارها و فناوری‌ها به‌قدری پیشرفت کرده‌اند که شناسایی اطلاعات نادرست را دشوار و در مواردی ناممکن کرده است.
- این‌گونه اطلاعات و به‌ویژه اخبار جعلی، احساسات منفی ما را نشانه می‌گیرند که می‌توان گفت نقطه‌ضعف مغز ما بوده و به آن‌ها بیشتر از احساسات مثبت توجه می‌کند.
- ما در طول روز با اطلاعات زیادی بمباران می‌شویم که تشخیص درست یا غلط بودن آن‌ها می‌تواند چند روز از ما زمان بگیرد.
چگونه می‌توانیم خود را از آسیب اطلاعات نادرست در امان نگه داریم؟
اطلاعات نادرست در مواردی می‌توانند ما را به توهم آگاهی سوق دهند؛ بنابراین باید عادت‌هایی برای اعمال کنترل آگاهانه‌تر بر دریافت اخبار خود ایجاد کنید. در ادامه به معرفی دو روش برای تشخیص آن می‌پردازیم:
۱) اخبار خود را گزینش کنید
شما هم احتمالاً مانند دیگر افراد، اخبار را از طریق شبکه‌های اجتماعی یا سایت‌های اجتماعی مانند توییتر، اینستاگرام و گوگل دنبال می‌کنید؛ اما نکتۀ قابل توجه آن است که این‌ها شرکت‌های فناوری بوده و جایگاه رسانه‌های خبری را ندارند. هدف این شرکت‌های فناوری، افزایش زمان بازدید شما و افزایش درآمد تبلیغاتی‌شان است؛ بنابراین آنان با استفاده از الگوریتم‌هایی، تاریخچۀ جست‌وجوی شما را بررسی می‌کنند و درنهایت محتواها و خبرهایی را به شما نشان می‌دهند که مورد تأییدتان بوده و شما حداکثر تعامل را با آنان برقرار می‌کنید.
به بیان دیگر، این رسانه‌های اجتماعی به‌جای نشان‌دادن مهم‌ترین خبرهای روز، محتواهای موردعلاقۀ شما را نشان می‌دهند. در بعضی موارد حتی از این الگوریتم‌ها برای اطلاعات مغرضانۀ سیاسی و دروغ‌های آشکار برای تغییر موضع سیاسی شما سوءاستفاده می‌شود. بنابراین، با توجه به توضیح داده‌شده، شما باید از اپلیکیشن‌ها و سایت‌های خبری معتبر استفاده کنید. این‌گونه منابع خبری معمولاً تمام اقشار جامعه را در نظر گرفته و برای حفظ منافع عمومی، محتوا تولید می‌کنند. همچنین، در این منابع شما شاهد اطلاعات سیاسی کاملی خواهید بود که تنها به تمایلات شما اکتفا نکرده‌اند.
۲) دودوتا چهارتای ساده انجام دهید
نویسندگان اطلاعات نادرست، معمولاً با فرض آنکه افراد برای بررسی واقعیت وقت نمی‌گذارند، از آمارها برای باورپذیربودن محتواهای خود استفاده می‌کنند. استفاده از یک دودوتا چهارتای ساده یا حدس‌های تقریبی می‌تواند در تشخیص آمارهای جعلی به شما کمک کند. برای مثال، یک آمار به‌دروغ ادعا می‌کند که ۱۰۱۵۰ آمریکایی در سال ۲۰۱۸ توسط مهاجران غیرقانونی کشته شده‌اند. درظاهر سخت است که بدانیم چگونه می‌توان آن را تأیید یا رد کرد، اما یکی از راه‌های شروع این است که به تعداد کل قتل‌ها در سال ۲۰۱۸ نگاه کنیم.
طبق آمار رسمی سازمان FBI که در اعتبار آن شکی وجود ندارد، در سال ۲۰۱۸ تعداد کشته‌شدگان ۱۶۲۱۴ نفر بوده است. با مقایسۀ این آمارها، تا الان نزدیک به دوسوم این افراد توسط مهاجران غیرقانونی کشته شده‌اند. حال باید آمار مهاجران غیرقانونی آمریکا را به دست بیاوریم. طبق گزارش‌ها نزدیک به ۱۱میلیون زن، مرد و بچه به‌صورت غیرقانونی در آمریکا زندگی کرده‌اند که تنها ۳٪ از جمعیت آمریکا را تشکیل می‌دهند.
این یعنی تنها ۳٪ از جمعیت آمریکا ۶۰٪ از قتل‌ها را مرتکب شده است، که مورد پذیرش نیست. بنابراین شما با کمی تحقیق و حساب سرانگشتی به‌راحتی می‌توانید به دروغین‌بودن آمارهای منابع شک کنید.
درنهایت، آیا اطلاعات نادرست می‌تواند به کسب‌وکارها نیز آسیب برساند؟
جواب آن روشن است: بله؛ زیرا اطلاعات نادرست هزینۀ اضافی برای شما ایجاد می‌کنند، به اعتبار شما آسیب می‌رسانند، قیمت سهام شما را کاهش می‌دهند و در درازمدت تصویر محصولاتتان را خراب می‌کنند.
به گفتۀ Prevency، اخبار جعلی سالانه ۷۸میلیارد تومان هزینه به اقتصاد جهانی وارد می‌کند و به گزارش Global Fraud and Risk (سازمان ریسک جهانی)، در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰، بیش از یک‌چهارم شرکت‌های بین‌المللی تحت‌تأثیر فعالیت‌های منتشرکنندگان اطلاعات نادرست هستند.
