حتماً برای شما هم پیش آمده که توییت یا پستی را که حاوی داستان یا خبری عجیب است، با دوستان خود به اشتراک بگذارید و پس از مدتی متوجه دروغ‌بودن آن شوید. یا حتماً درمورد پیام‌هایی شنیده‌اید که پس از اعلام افراد به‌عنوان برنده، اطلاعات شخصی آن‌ها را گرفته و از آن‌ها سوءاستفاده میکنند. اگر کمی فکر کنید، این لیست اخبار دروغین تمامی ندارد. در این نوشته درمورد اخبار جعلی (Fake News)، پیشرفت آن در عصر حاضر و چگونگی جلوگیری از نشر روز‌افزون آن صحبت می‌کنیم.
خبر جعلی (Fake News) چیست؟
اکثر چیزهایی که ما در رسانه‌های اجتماعی به‌عنوان خبر می‌خوانیم، حقیقت ندارند. خبرهای جعلی (Fake News) اطلاعات نادرستی هستند که به قصد فریب‌دادن خوانندگان ایجاد می‌شوند. معمولاً این خبرها با هدف تأثیرگذاری بر دیدگاه‌های مردم، پیشبرد یک برنامۀ سیاسی یا ایجاد سردرگمی به وجود می‌آیند. این اخبار جعلی می‌توانند یک تجارت بزرگ و سودآور برای ناشران آنلاین باشند. این ناشران اخبار جعلی گاهی از نام یا آدرس سایت افراد و خبرگزاری‌های مشهور استفاده میکنند تا خبر را معتبر نشان دهند.
اخبار جعلی (Fake News) چه زمانی ظهور پیدا کرد؟
انتشار اخبار جعلی (Fake News) به‌تازگی آغاز نشده و از قرن‌های پیش وجود داشته است و سودجویان از آن بهره‌ها برده‌اند. اما از سال ۲۰۱۷، این موضوع به بحثی جدی تبدیل شده است. ما در گذشته‌ای نه چندان دور، اخبار خود را از منابع و روزنامه‌نگاران معتبر و رسانه‌هایی دریافت می‌کردیم که ملزم به پیروی از قوانین سخت‌گیرانه بودند. اما با همه‌گیری اینترنت، راه جدیدی برای انتشار مرسوم شد. حال افراد هر خبری را بدون مقررات خاص و بدون راستی‌آزمایی در رسانه‌های مختلف به اشتراک می‌گذارند.
امروزه اکثر مردم اخبار را از رسانه‌های اجتماعی دنبال میکنند، جایی که اغلب معتبر بودن یا نبودن گفته‌ها و شنیده‌ها نامشخص است. از طرفی، ازدحام اطلاعات و بی‌دقتی افراد مصرف‌کنندۀ این اخبار، به افزایش این داستان‌های دروغین دامن زده است.
۷ نوع متفاوت اخبار جعلی
این اخبار جعلی هر روز پیچیده‌تر و به دنبال آن مرز بین حقیقت و دروغ ناپیداتر می‌شود. یک نمونه از اخبار جعلی که امروزه رواج پیدا کرده، دیپ فیک (Deepfake) است. به ویدئوها یا تصاویر ساختگی که در آن افراد در حال گفتن جملات و عبارات غیرواقعی هستند، دیپ فیک گفته می‌شود. این تصاویر و ویدئوها با استفاده از هوش مصنوعی و ماشین لرنینگ ایجاد می‌شوند. انواع مختلف دیگری از اخبار گمراه‌کننده وجود دارد که باید از آن‌ها آگاه باشیم؛ ازجمله:
- Clickbait: این داستان‌ها و عنوان‌های خبری عمداً به قصد افزایش بازدید و کلیک ایجاد می‌شوند تا درآمد تبلیغاتی سایت را افزایش دهند. این خبرها از سرفصل‌های هیجان‌انگیز برای جلب توجه استفاده میکنند.
- Propaganda: گاهی نه‌تنها تیتر بلکه کل محتوای خبر، ساختگی و دروغین است. این داستان‌ها به قصد گمراه‌‌کردن مخاطبان، ترویج یک دیدگاه یا برنامۀ سیاسی خاص ایجاد می‌شوند.
- Satire/Parody: این قبیل از اخبار جعلی، صرفاً برای سرگرمی توسط سایت‌ها منتشر می‌شوند.
- Sloppy Journalism: گاهی خبرنگاران یا روزنامه‌نگاران ممکن است مطلبی را با اطلاعات غیرمعتبر یا بدون بررسی همه‌جانبۀ حقایق منتشر کنند و مخاطبان را گمراه کرده و به شایعات دامن زنند.
- Misleading Headings: داستان‌هایی نیز وجود دارند که کاملاً نادرست نیستند، ولی با عناوین گمراه‌کننده حقیقت را تحریف میکنند یا به آن جهت می‌دهند. این نوع اخبار به‌سرعت در رسانه‌های اجتماعی پخش می‌شوند؛ زیرا تنها عناوین و قطعات کوچکی از یک مقالۀ کامل، در فیدهای خبری مخاطبان نمایش داده می‌شود.
- Imposter Content: برخی سایت‌ها با نام و دامنۀ مشابه با دیگر خبرگزاری‌ها ادعا میکنند که یک خبرگزاری رسمی هستند و از اعتبار آن‌ها استفاده کرده و خبر دروغین خود را باورپذیر میکنند.
- Manipulated Content: گاهی‌اوقات خبری در رسانه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود که دارای تصویر یا ویدئو است. این قبیل از داستان‌ها بسیار باورپذیرند، ولی در اصل حقیقت ندارند، بلکه تصاویر یا ویدئوهای واقعی به قصد فریب‌دادن و با استفاده از هوش مصنوعی، دست‌کاری شده‌اند.
اخبار جعلی یک صنعت بزرگ است
دلایل زیادی دست به دست هم داده تا اخبار جعلی به صنعتی بزرگ تبدیل شود. این اخبار برای بسیاری از ذی‌نفعان، سودآور است. گاهی محتوای خبر به‌خودی‌خود اهمیت چندانی ندارد، بلکه هدف این است که کاربران را به‌سمت بعضی سایت‌ها بکشانند.
از طرفی اخبار جعلی راه آسانی برای فریب‌دادن مردم است؛ ازجمله کلاهبرداری‌های مالی، خدشه‌وارد‌کردن به اعتبار شرکت‌ها یا افراد معروف و… . اما دلایل مهم دیگری نیز وجود دارد که این صنعت روز‌به‌روز بزرگ‌تر می‌شود. اخبار جعلی می‌توانند هرج‌ومرج را رواج دهد، حقیقت را پنهان کنند و شک را به دل مردم بیندازند، کسب‌وکارها و میلیون‌ها دلار پول را از بین ببرند، نظرات سیاسی را تغییر دهند و حتی آیندۀ یک کشور را دستخوش تغییرات کنند.
۶ روش برای تشخیص اخبار جعلی
امروزه هر شخصی روزانه با هزاران خبر روبه‌رو می‌شود. از طریق چند مسئله می‌توان صحت این اخبار را بررسی کرد.
- به منتشرکنندۀ خبر دقت کنید: قبل از باورکردن یک داستان و به‌اشتراک‌گذاشتن آن، دقت کنید چه کسی یا چه خبرگزاری‌ای این خبر را برای اولین بار در صفحۀ خود منتشر کرده است. همان‌طور که می‌دانید، اکثر خبرگزاری‌ها یا خبرنگاران معتبر در رسانه‌های اجتماعی، دارای تیک آبی هستند؛ ولی به همین یک نشانه بسنده نکنید، چون بعضی از این خبرگزاری‌ها به دنبال منافع خود یا دارای جهت‌گیری‌های نادرست هستند.
- به تیتر بسنده نکنید: کل مقاله را بررسی کنید. همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، بسیاری از اخبار جعلی از عناوین هیجان‌انگیز و تکان‌دهنده برای جلب توجه استفاده میکنند. غالباً نیز این تیترها با علامت تعجب همراه هستند.
- دیگر منابع را بررسی کنید: باید بررسی کنید که آیا دیگر خبرگزاری‌ها و رسانه‌های موثق، این خبر را پوشش داده‌اند؟ منابع دیگری در این خبر نام برده شده‌اند؟ اگر جواب بله است، آن را نیز بررسی کنید که آیا همچین خبری وجود دارد؟
- حقایق را در نظر بگیرید: بهتر است بررسی کنید که مقاله در چه زمانی منتشر شده است، آیا خبر جدید است یا قدیمی؟ خبرهایی با اطلاعات نادرست اغلب حاوی تاریخ و حتی جدول زمانی تغییر‌یافته نیز هستند.
- بدون جانب‌داری قضاوت کنید: حال به افکار و عقاید خودتان برگردید. آیا دیدگاه یا باور شخصی خودتان، بر قضاوت شما از خبر تأثیری نگذاشته است؟
- کل سایت منبع را بررسی کنید: دیگر بخش‌های سایت منبع را نیز بررسی کنید. برخی سایت‌ها طنز هستند و شهرت و محبوبیتشان نیز به همین دلیل است. گاهی مشخص نیست یک خبر شوخی است یا حقیقت، شاید آن بلاگ به ساختن داستان‌های ساختگی و خنده‌دار شهرت داشته باشد.
مرز بین دروغ و حقیقت باریک شده است
امروزه با دسترسی همگانی به اینترنت، انتشار اخبار و داستان‌های دروغین از آب‌خوردن هم آسان‌تر شده است. همین امر کشف حقیقت را دشوارتر کرده و به‌نوعی وظیفۀ راستی‌آزمایی را بر دوش ما می‌گذارد. در این دوران، مسئولیت ما این است که آگاهی خود را بالاتر برده و هوشیارتر باشیم و از طرفی نسبت به اشتراک‌گذاری اخبار، حساسیت بیشتری به خرج دهیم.
