اگر یک روزتان را از صبح تا شب زیر نظر بگیرید، متوجه می‌شوید که چندین ایدۀ فوق‌العادۀ کاری به ذهنتان خطور می‌کند. اما برای اجرای این ایده‌ها به چه چیزی نیاز دارید؟ طبیعتاً به یک نقشۀ راه واضح که بتواند شما را از جایی که هستید به نقطۀ نهایی هدف برساند. اگر وقت و حوصلۀ کافی برای کشیدن این نقشه و طی‌کردن مسیر آن را دارید، پیشنهاد می‌کنیم تا نگاه ویژه‌ای به حرفۀ مدیر محصول داشته باشید.
در این مطلب از وی‌پدیا به سؤال «مدیر محصول کیست؟» جواب می‌دهیم. به شما می‌گوییم وقتی عنوان شغلی مدیر محصول مطرح می‌شود، درمورد کدام حرفه صحبت می‌کنیم و فردی که در این پوزیشن مشغول به کار می‌شود، چه کارهایی انجام می‌دهد. علاوه‌براین، از مسئولیت‌های این عنوان شغلی می‌گوییم و از چالش‌ها و حقوق آن هم حرف می‌زنیم. پس، این مطلب را تا انتها دنبال کنید تا بدانید در صورت انتخاب حرفۀ مدیر محصول، چه چیزهایی در انتظار شماست.
مدیر محصول کیست؟
مدیر محصول یا Product Manager همان فردی است که قرار است ایده را به بار بنشاند تا کسب‌وکار از آن به درآمد برسد.
طی‌کردن این مسیر ساده نیست، اما ممکن است گاهی‌اوقات فکر کنید که مخاطب نیازمند کالا/خدمت شما است و بدون چون‌وچرا به سراغ شما می‌آید و رقبا را فراموش می‌کند، اما درنهایت متوجه می‌شوید که مشتری اصلاً شما را نمی‌بیند و به محصول شما به‌عنوان راه‌حل نگاه نمی‌کند. در این زمان، مدیر محصول دست‌به‌کار می‌شود و ایدۀ شما را به راه‌حلِ همان چیزی تبدیل می‌کند که مشتری از آن ناراضی است و درنهایت، رضایت مشتری را رقم می‌زند.
درواقع می‌توان گفت نگاه مدیر محصول به‌سمت ۳ هدفِ درظاهر مختلف، اما یک راستا هست؛ محصول، تیم و مخاطب. در اولین هدف، مدیر محصول همراهِ صاحب کسب‌وکار است و به وی کمک می‌کند تا محصولت خود را بفروشد و به درآمد برسد. در کنار این هدف، مدیر محصول به مشتری هم فکر می‌کند و سعی می‌کند محصول را به‌شکل پاسخی برای نیاز مشتری درآورد. در این مسیر، او به اعضای تیم در بخش‌های مختلف کمک می‌کند تا در مسیر گم نشوند و فراموش نکنند که به دنبال چه هدفی هستند.
معرفی شغل مدیریت محصول
مدیر محصول به دنبال تولید محصولی است که ارزشی برای مشتری خلق کند یا نیازی را رفع کند.
البته همۀ کسب‌وکارها قرار نیست از اول یک محصول را بسازند. اگر محصول از قبل متولد شده باشد، این پوزیشن به دنبال آن است که آن را به‌صورت بهینه به مشتری ارائه دهد و کاری کند که مشتریان مدت‌زمان طولانی‌تری از آن استفاده کنند. کسب‌وکارهای پررونق و بزرگ چندین مدیر محصول دارند که هرکدام از آن‌ها متخصص یک بخش هستند؛ اما در شرکت‌ها و کسب‌وکارهای نوپا معمولاً یک نفر در این بخش حضور دارد که سعی می‌کند به تمام مسئولیت‌های این شغل رسیدگی کند.
آیا هر فردی می‌تواند وارد مسیر مدیریت محصول شود؟ این سؤالی است که بعد از آشنایی با این عنوان شغلی در ذهن بیشتر افراد شکل می‌گیرد. پس بهتر است اول با مسئولیت‌های او آشنا شوید و سپس به سراغ انتخاب آن بروید.
مسئولیت‌های مدیر محصول
وظایف مدیر محصول متنوع است و اگر بخواهیم آن را در یک عبارت خلاصه کنیم، باید بگوییم فرد مشغول در این زمینه باید مانند «آچار فرانسه» جواب‌گوی چالش‌های مختلف باشد. بعضی از مهم‌ترین مسئولیت‌های او را در ادامه شرح می‌دهیم.
۱) ارتباط با بخش‌های مختلف
هر کسب‌وکار از افراد مختلفی مانند سرمایه‌گذاران، توسعه‌دهندگان، گروه بازاریابی و مشتریان تشکیل شده است. مدیر محصول با این افراد در ارتباط است تا اطلاعات لازم مانند طرح کسب‌وکار، زمان عرضۀ محصول به بازار، امتیازات نسخۀ جدید و… را برای موفقیت محصول به تمام آن‌ها برساند.
در تمام روابط لازم است به ارزش مطالب و روش انتقال آن دقت شود. انتخاب روش نامناسب می‌تواند سبب بی‌توجهی به اطلاعات مفید شود. این کوتاهی موجب ازریل‌خارج‌شدن حرکت گروه می‌شود.
۲) برنامه‌ریزی و مدیریت پروژه
همانطور که گفتیم، مدیر محصول پیش‌برندۀ محصول به‌سمت جلو و تکامل آن است. این فرد باید مشخص کند هدف نهایی چیست. خلق ارزش برای مشتری، کوتاه‌کردن نقشۀ سفر مشتری و… معمولاً اهدافی هستند که کسب‌وکار برای بقا و رشد خود ممکن است به آن‌ها نیاز پیدا کند و وظیفۀ مدیر محصول نیز، حرکت در جهت تحقق همین اهداف است.
بعد از مشخص‌کردن هدف، نوبت به جمع‌آوری داده‌ها می‌رسد. ازآنجایی‌که هر داده‌ای برای هر هدفی قابل استفاده نیست، مدیر محصول مشخص می‌کند که باید به سراغ چه نوع داده‌ای رفت. بعد از به‌دست‌آوردن اطلاعات از این داده‌ها، نوبت به اجرا می‌رسد. در این مرحله، مدیر محصول مسئولیت‌هایی را به افراد گروه محول می‌کند که برای دست‌یابی به هدف باید انجام شوند. همچنین تعیین جدول زمان‌بندی انجام وظایف اعضای گروه، برعهدۀ این فرد است.
اگر محصول در زمان مناسب آماده نشود، سازمان متحمل ضررهای زیادی می‌شود. البته بعد از رسیدن به هدف، کار تمام نمی‌شود. این فرد مسئولیت‌های دیگری را نیز در اولویت‌های بعدی تعریف می‌کند تا اعضای گروه به آن رسیدگی کنند. البته این کار باید به‌گونه‌ای انجام شود که وقت هیچ‌یک از اعضای تیم تلف نشود.
در طول پروژه، ممکن است تیم با مشکلات بزرگی مواجه شود که در این زمان، پروداکت منیجر باید وارد عمل شود. او باید این مشکلات را به مسائل کوچک قابل انجام تقسیم کند و رسیدگی به هرکدام را به یکی از اعضای تیم محول کند.
۳) تجزیهوتحلیل مسائل مختلف در کسب‌وکار
مسئولیت دیگری که بر دوش مدیر محصول است، آنالیز بخش‌های مختلف کسب‌وکار مانند ترندهای بازار و بازخورد کاربران است. با انجام این کار، فرصت‌های احتمالی بازار، میزان پیشرفت یا موفقیت برنامه‌های بازاریابی و فروش، محصولات رقبا و… بهتر شناسایی می‌شود.
۴) تفویض اختیار
درست است که مدیریت همۀ بخش‌ها بر عهدۀ مدیر محصول است، اما همه می‌دانیم که انجام چنین کارهایی از یک نفر برنمی‌آید. در این زمان، او باید تفویض اختیار انجام دهد تا زمان و انرژی خود را به کارهای مهم‌تری اختصاص دهد؛ بنابراین، بهترین کار این است که مدیر محصول تعدادی از افراد شایسته را انتخاب کند و مسئولیت بعضی از کارها را به آن‌ها بسپارد. البته تفویض اختیار باید همراه با آزادی عمل باشد؛ یعنی اعضای تیم برای پیش‌برد اهداف پروژه نیازی به تاییدیه‌گرفتن‌های وقت و بی‌وقت از مدیر محصول نداشته باشند.
۵) ارائۀ گزارش
مدیر محصول وظیفه دارد دیگران را در جریان وضعیت پروژه قرار دهد. برای این کار، لازم است که او یک یا چند گزارش آماده کند که توصیف‌کنندۀ وضعیتی باشد که پروژه در آن قرار دارد. معمولاً سرمایه‌گذاران به دنبال دریافت گزارش عملکرد مالی هستند؛ اما در کنار این افراد، بقیۀ اعضای گروه هم مایل هستند بدانند که در کجاب مسیر قرار دارند و اوضاع چطور پیش می‌رود.
ویژگی‌های یک مدیر محصول موفق
همۀ افراد فعال در یک پوزیشن شغلی به یک اندازه موفق نیستند. اگر بخواهید مدیر محصول شوید و در این حرفه بدرخشید، لازم است چند ویژگی را در خود تقویت کنید.
۱) قدرت برقراری ارتباط با افراد گوناگون
مدیر محصول شخصی است که باید با کارکنان بخش‌های مختلف یک مجموعه در ارتباط باشد؛ پس صحبت‌کردن با دیگران برای وی، عملی اجتناب‌ناپذیر است. مدیر محصول برای شکل‌دهی بهتر به روابط، باید با نیازها و مسئولیت‌هایی که بر دوش هرکدام از این افراد است، آشنا شود و با هرکدام از آن‌ها با شیوۀ خودشان صحبت کند تا نتیجۀ بهتری بگیرد.
گاهی‌اوقات لازم است مدیر محصول با اعضای تیم تجاری به گفت‌وگو بنشیند. معمولاً افراد در این زمان به دنبال گزارش‌هایی از میزان پیشرفت کار هستند. آن‌ها می‌خواهند بدانند چه اقداماتی روی محصول صورت گرفته است؛ پس، این فرد باید بتواند توضیح خوبی درمورد اقداماتی که صورت گرفته است، ارائه کند.
گاهی اوقات افراد توسعه‌دهنده در حوزه‌های گوناگونِ محصول، نیاز است با یکدیگر هم‌نشینی داشته باشند تا اشکالات کار را برطرف کنند. برای اینکه همۀ افراد در این جلسات نظر دهند و صحبت‌کردن برایشان سخت نباشد، برگزاری جلسات توفان فکری یا جلسات روزانه می‌تواند بسیار راهگشا باشد.
صحبت‌کردن با مشتریان هم به مهارت ارتباطی قوی نیاز دارد. شاید برایتان سؤال پیش بیاید که پروداکت منیجر در چه فضاهایی با مشتریان در ارتباط است. تیکت پشتیبانی، ملاقات حضوری، صحبت تلفنی، جلسات آنلاین ویدئویی و… ازجمله راه‌های گفت‌وگوی میان مدیر محصول و مشتریان است.
۲) داشتن تجربه در زمینه‌های مختلف کاری
تجربۀ کار در فعالیت‌های مرتبط با بخش‌های مختلف کسب‌وکار به مدیر محصول کمک می‌کند تا چالش‌ها را بهتر مدیریت کند و عملکرد بهتری در مواجهه با مشکلات از خود نشان دهد. برای اینکه به عنوان یک مدیر محصول بتوانید این ویژگی را در خود تقویت کنید، انجام کارآموزی یا فعالیت‌های میدانی می‌تواند کمک قابل‌توجهی به شما کند.
۳) اطلاعات عمومی بالا
بهتر است هنگام صحبت با مخاطبانتان، با اصطلاحات تخصصی‌ای که ممکن است به‌کار ببرند، آشنا باشید. درست است که قرار نیست جای این افراد کار کنید، اما آگاه‌شدن از دانش آن‌ها به شما کمک می‌کند ارتباط بهتری با آن‌ها بگیرید و صحبت‌هایشان را راحت‌تر درک کنید. به‌عنوان یک مدیر محصول، خواندن کتاب‌های تجارت، برنامه‌نویسی، خلاقیت، تبلیغات، آمار و بازاریابی بسیار توصیه می‌شود.
۴) کنجکاوی و توجه به جزئیات
باید از بین صحبت‌های مخاطب متوجه شوید نیاز او چیست و چه چیزی برایش اهمیت بیشتری دارد. در کنار این موضوع، کنجکاوی را هم باید چاشنی کارتان کنید تا بتوانید از رقبا جلو بزنید. با کنجکاوی، قبل از مطلع‌شدن رقیبان متوجه می‌شوید که به سراغ چه جریانی باید بروید که فروش بیشتری را برایتان رقم بزند.
۵) تحلیلگری
مهارت تجزیهوتحلیل در موفقیت این شغل تأثیر فراوانی دارد. اگر داده‌ها به‌خوبی استخراج شوند اما از آن‌ها اطلاعاتی کاربردی به دست نیاید، انگار همۀ تلاشتان دود شده و به هوا رفته است. شما باید به دنبال اطلاعات و شاخص‌هایی بگردید که هم‌راستا با مسیر موفقیت محصول باشند.
مهارت‌های موردنیاز برای مدیریت محصول
در صورت داشتن چه صلاحیت‌هایی می‌توانید برای پوزیشن شغلی پروداکت منیجر اقدام کنید؟ با وجود اینکه این شغل افراد زیادی را به‌سمت خود می‌کشاند، اما بسیاری از آن‌ها نمی‌دانند که برای حضور در این حرفه باید چه مهارت‌هایی داشته باشند. در ادامه به تعدادی از مهارت‌های لازم برای تبدیل شدن به یک مدیر محصول موفق اشاره می‌کنیم.
- قدرت رهبری: مدیر محصول کسی است که افراد مشغول در قسمت‌های مختلف کار را تشویق به حرکت می‌کند. او کسی است که برای شروع و ادامه‌دادن، به افراد انگیزه می‌دهد و با نظر مستقیم اوست که جهت حرکت مشخص می‌شود.
- قدرت برقراری ارتباط: در این پوزیشن قرار است با افراد مختلفی به‌صورت شفاهی یا مکاتبه‌ای گفت‌وگو کنید؛ پس، به فن بیان و قدرت نویسندگی بالایی نیاز دارید.
- چیدن برنامه‌ریزی استراتژیک: محدودیت بودجه و زمان اجازه نمی‌دهد که هر برنامه‌ای را برای سازمان اجرا کنید تا ببینید موفق می‌شود یا خیر. باید قبل از هر حرکتی چشم‌اندازی در نظر بگیرید و برنامه‌ای استراتژیک لازم برای رسیدن به آن را بچینید تا از رفتن به بیراهه دوری کنید.
- مدیریت پروژه: مهارت مدیریت پروژه مشخص می‌کند چه کارهایی را باید به چه کسانی بسپارید و از آن‌ها انتظار داشته باشید که تا چه تاریخی آن را به نتیجه برسانند. اگر مدیر محصول نتواند این کار را انجام دهد، همه‌چیز به هم گره می‌خورد و رسیدن به هدفی که تعیین شده است، به رؤیایی دست‌نیافتنی تبدیل می‌شود.
- داشتن اطلاعات فنی: مدیر محصول باید بداند چه کارهایی تاکنون انجام شده که در حال حاضر این کالا/خدمت در اختیار مشتریان قرار گرفته است؛ اینکه افراد در بخش‌های مختلف چه مراحلی را پشت‌سر گذاشته‌اند تا به اینجا رسیده‌اند. زمانی که او این اطلاعات را داشته باشد، علاوه بر درک بهتر، برنامه‌ریزی درست‌تری هم برای انجام کارها در نظر می‌گیرد.
- مدیریت مالی: مدیر محصول فعال در کسب‌وکار یا استارتاپ باید بداند که گروه چقدر توانسته است در طول زمان معین سود کسب کند یا در این مسیر چه ضررهایی متحمل شده است. اگر بخواهد همین سود را در درازمدت حفظ کند، تا چه اندازه باید هزینه کند؟ برای بودجه چه برنامه‌ریزی‌ای صورت گرفته است؟ درنهایت، بعد از اطلاع از این مسائل، باید دست به کارهایی بزند که هزینه‌ها را کاهش و سود را افزایش می‌دهد.
- قدرت تصمیم‌گیری: در یک مجموعۀ بزرگ یا استارتاپ‌ها، تنها یک کار پیش روی شما نیست که بخواهید همان را انتخاب کنید و انجام دهید، بلکه در زمان محدود و مشخص چندین گزینه پیش روی شماست. بنابراین، باید دست به انتخاب بزنید و بهترین آن را برای موعد مقرر تعیین کنید؛ بنابراین، مهارت تصمیم‌گیری در انتخاب گزینۀ درست که برای سازمان و تیم تأثیر مثبتی داشته باشد، یکی از ویژگی‌های این افراد است.
مهم‌ترین ابزارهای مدیریت محصول
تمام کارهای مدیر محصول به‌صورت ذهنی انجام نمی‌شوند، بلکه او از ابزارهای مختلف کمک می‌گیرد تا فعالیت‌ها را به‌سمت درست هدایت کند. بعضی از نرم‌افزارهایی که این پوزیشن شغلی به آن نیاز دارد، به تفکیک در ادامه نام می‌بریم.
تحلیل داده
برای انجام تحلیل‌های دقیق و کاربردی، ابتدا باید داده‌های گوناگون را جمع‌آوری کنید که SQL و Excel همراه خوبی در این زمینه هستند. آن‌ها قابلیت‌های مختلفی را پیش روی شما می‌گذارند که بتوانید اطلاعات مفید را استخراج کنید. البته ممکن است از ابزارهای دیگری هم کمک بخواهید که باید با توجه به نوع کسب‌وکار و هدف خود آن‌ها را انتخاب کنید. در کنار آن‌ها، برای سئو یا تحلیل شبکه‌های اجتماعی می‌توانید از برنامه‌های مختلفی مانند گوگل ترندز و گوگل آنالیتیکس کمک بگیرید.
فلوچارت و ردیابی مسیر
در کجای مسیر هستید؟ اگر بخواهید به این سؤال جواب دهید، باید نقشۀ راهی طراحی کنید که درک آن برای همۀ افراد مشغول در این کسب‌وکار آسان باشد. با این کار، افراد بهتر متوجه می‌شوند که کجای نقشۀ راه هستند. ویزیو (Microsoft Visio) و پروداکت پلن (Product Plan) ازجمله برنامه‌های مناسب برای بررسی و انجام این مسئله هستند. علاوه‌براین، برای اینکه برنامۀ بهتری بچینید، باید از نحوۀ تعامل کاربران با خود آگاه شوید. برای این کار برنامه‌های مختلفی مانند Ampelitude و Pendo می‌توانند کمک‌کننده باشند.
ارائه
اگر بخواهید هر موضوعی را با فایل صوتی به گوش دیگران برسانید، مطمئن باشید چندین نفر شاکی می‌شوند و تصمیم می‌گیرند به آن‌ها گوش ندهند. بهتر است جلسه‌ای حضوری یا وبینار ترتیب دهید و یک فایل ارائۀ عالی آماده کنید که هر فرد را مشتاق کند تا به صحبت‌هایتان تا انتها گوش دهد. برای موفقیت در این مسیر، با نرم‌افزارهای مختلفی مانند پاورپوینت (PowerPoint) می‌توانید یک فایل ارائۀ بی‌نقص تهیه کنید. به‌کارگرفتن جداول و اینفوگرافیک‌ها می‌تواند محتوا را برای مخاطبانتان جذاب‌تر کند.
پیام‌رسان
وقتی اطلاعیه‌ای منتشر می‌شود، لازم است همۀ افراد گروه از آن آگاه شوند. پیام‌رسان‌های مختلفی در فضای دیجیتال مانند اسلک (Slack)، مایکروسافت تیمز (Microsoft Teams) و کانفلوئنس (Confluence) هستند که می‌توانند به‌راحتی پیامتان را به بقیۀ اعضا برسانند. البته گروه‌های تلگرامی هم یکی دیگر از گزینه‌هایی هستند که دسترسی به آن‌ها برای اکثر افراد آسان است.
مدیریت پروژه
کاری که مدیران محصول انجام می‌دهند یک یا دو تسک نیست که به‌راحتی بتوان آن را داخل دفتری نوشت و قدم‌به‌قدم مسیر را ترسیم کرد. این افراد چندین کار مختلف را باید با هم پیش ببرند؛ به همین خاطر، به نرم‌افزارهایی نیاز دارند که این مسئولیت را برایشان آسان کند. ترلو (Trello)، جیرا (Jira)، پیووتال ترکر (Pivotal Tracker) و مایکروسافت پروجکت (Microsoft Project) از جمله نرم‌افزارهایی هستند که پروداکت منیجر برای مدیریت‌کردن کارها می‌تواند از آن‌ها استفاده کند.
چالش‌های شغل مدیریت محصول
وقتی افراد برای اولین بار با تعریف شغل مدیریت محصول آشنا می‌شوند، برای بیشتر آن‌ها این شغل جذاب به‌نظر می‌آید و می‌خواهند آن را امتحان کنند؛ اما یکی از مهم‌ترین مسائلی که باید دربارۀ آن بدانید، چالش‌هایی است که در بخش‌های مختلف با آن روبه‌رو می‌شوند، ازجمله:
- برقراری ارتباطات با افراد گوناگون؛
- حفظ خلاقیت در حین اجرای کارها؛
- پیش‌بردن برنامه‌ها مطابق ددلاین‌ها؛
- همسوبودن کارهای بخش‌های مختلف؛
- حفظ رضایت مشتری بعد از به‌روزرسانی؛
- برقراری تعادل بین مسئولیت‌های ضروری و فوری.
تفاوت مدیر محصول با مالک محصول
تفاوت مدیر محصول با مالک محصول در لیست کارهایی است که باید انجام دهند.
مدیریت محصول با تحقیق و به‌کارگرفتن روش‌های مختلف، نقشۀ راهی برای پیشرفت محصول می‌چیند. علاوه‌براین، به فکر بازاریابی هم است و همانطور که در بالا هم گفتیم، با افراد مختلف حاضر در کسب‌وکار مانند مشتریان و افراد زنجیرۀ تأمین در ارتباط است.
مالک محصول (Product Owner) چنین نقش پررنگی ندارد و از دور به تیم کمک می‌کند تا به درستی قدم بردارند. درواقع، او قبل از هر قدمی به بقیۀ گروه می‌گوید که نیازهای مخاطبان چیست و مسیر باید به کدام سمت پیش برود. اگر در این مسیر، تیم دچار مشکل شود و نتواند محصول را در زمان تعیین‌شده آماده کند، او این عقب‌افتادگی را مدیریت می‌کند. سپس سعی می‌کند تیم را برای رسیدن به هدف یاری دهد.
حقوق مدیر محصول چقدر است؟
در سال‌های اخیر تعداد مدیران محصول در شرکت‌های کوچک و بزرگ بیشتر شده است. فردی که برای اولین بار با این شغل آشنا می‌شود، معمولاً گمان می‌کند که حقوق مدیر محصول بالاست. این مسئله اشتباه نیست، اما مشخص‌کردن یک عدد خاص برای افراد فعال در سازمان‌های کوچک و بزرگ غیرممکن است؛ چون این مسئله به عوامل مختلفی مانند میزان تحصیلات، صنعت انتخاب‌شده، شرکت، تجربه و… بستگی دارد.
درنهایت…
در این مطلب درمورد شرح وظایف مدیریت محصول توضیح دادیم و از ویژگی‌ها و مهارت‌های آن صحبت کردیم. اگر می‌خواهید از این رشته بیشتر بدانید، حتماً درمورد دورۀ مدیر محصول بیشتر جست‌وجو کنید یا از افراد مختلف مشغول در این حرفه بخواهید شما را راهنمایی کنند. می‌توانید سؤالاتتان را از ما هم بپرسید تا به‌طور جامع شما را راهنمایی کنیم.
