تحلیل شبکه‌های اجتماعی چیست؟

تحلیل شبکه‌های اجتماعی (Social Network Analysis)، فرایند بررسی و ارزیابی کمّی و کیفی شبکه‌های اجتماعی با استفاده از نظریه‌های شبکه و گراف است.

یک گراف، نمایانگر یک شبکۀ اجتماعی و شامل یک‌سری اجزا (گره‌ها) است که با خطوط ارتباطی (یال‌ها) به یکدیگر وصل شده‌اند:

• گره‌ها(Nodes): بازیگران، افراد، رأس‌ها یا عناصر درون شبکه‌‌اند که می‌توانند موجودیتی ساده یا پیچیده داشته باشند؛ از‌جمله سایت‌ها، رایانه‌ها، حیوانات، انسان‌ها، گروه‌ها، سازمان‌ها و… .
• یال‌ها(Edges): خطوطی که گره‌ها را به یکدیگر متصل و روابط یا تعامل‌ها را شبیه‌سازی می‌کنند.

تحلیل شبکه‌های اجتماعی که به‌اختصار SNA خوانده می‌شود، جریان و تغییرات روابط بین این گره‌ها را اندازه‌گیری و براساس الگوهای ریاضی مدل‌سازی می‌کند. انواع گوناگونی از روابط مانند دوستی، همکاری، خویشاوندی، ارتباط‌‌های کلامی، مبادلات مالی و… می‌تواند بین گره‌ها وجود داشته باشد.

برای تحلیل شبکه‌های اجتماعی، از نرم‌افزارهای مختلفی استفاده می‌شود. این نرم‌افزارها امکان پیاده‌سازی الگوهای ریاضی و آماری را روی شبکه فراهم می‌کنند و با نمایش‌ بصری شبکه‌های اجتماعی به درک کم‌ّوکیفِ تعاملات کمک می‌کنند.

کاربردهای تحلیل شبکه‌های اجتماعی (SNA)

امروزه از تحلیل شبکه‌های اجتماعی در حوزه‌های مختلفی ازجمله جامعه‌شناسی، ارتباطات، اقتصاد، علوم سیاسی، مطالعات سازمانی و… استفاده می‌شود.

هرچند تحلیل شبکه‌های اجتماعی ابتدا در شبکه‌های‌ آفلاین مورد استفاده قرار گرفت، اما با گسترش فضای مجازی و ارتباطات دیجیتال، امروزه در شبکه‌های آنلاین کاربرد بیشتری دارد.

پژوهشگران حوزه‌های مختلف، دولت‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌های خصوصی و دولتی، متناسب با موضوع پژوهش خود، به تحلیل داده‌های موجود در شبکه‌های اجتماعی می‌پردازند. این داده‌ها از تنوع و فراوانی بسیاری برخوردارند، به‌روز، پویا و گسترده‌اند و دسترسی به آن‌ها سهل و رایگان است. همچنین، گزینش داده‌ها براساس منطقۀ جغرافیایی از دیگر موارد ممکن‌ است.

در ادامه، به برخی از مهم‌ترین حوزه‌های کاربرد SNA اشاره می‌شود:

• سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران دولتی، در فرایند تصمیم‌گیری و تعیین سیاست‌های کلان و اجرایی، از این ابزار کارآمد استفاده می‌کنند. آن‌ها به دلیل قدرتی که دارند، از امکان دسترسی فراوان به انواع داده‌های مرتبط با شهروندان برخوردارند.
• شرکت‌های سازنده و ارائه‌دهندۀ خدمات شبکه‌های اجتماعی جزو اصلی‌ترین استفاده‌کنندگان از SNA هستند.گوگل یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های این حوزه است که برای تحلیل‌های خود از انواع الگوریتم‌های پیشرفته و اختصاصی استفاده می‌کند و به‌طور مرتب این الگوریتم‌ها را به‌روزرسانی می‌کند.
• در حوزۀ کسب‌و‌کار، به‌ویژه کسب‌وکارهای آنلاین،‌ از تحلیل شبکه‌های اجتماعی برای اقدامات بازایابی و پشتیبانی مانند تحلیل رفتار مشتریان استفاده می‌شود.
• رسانه‌ها نیز با استفاده از تحلیل شبکه‌های اجتماعی به درک بهتری از ذائقه و عقاید مخاطبان و واکنش‌های آن‌ها به موضوعات مختلف می‌رسند.

شاخص‌های تحلیل شبکه‌های اجتماعی

برای تحلیل شبکه‌های اجتماعی، شاخص‌های متعددی مورد استفاده قرار می‌گیرد. میزان تعامل هر گره با گره‌های دیگر و یک‌جانبه یا دوجانبه بودن آن، موقعیت و فاصلۀ هر گره نسبت به مرکز شبکه، عمق نفوذ اثر رفتارهای گره بر روی گره‌های دیگر و… از مهم‌ترین شاخص‌هایی هستند که در تحلیل شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌شوند.

در آخر

در این بلاگ‌پست صرفاً مقدمه‌ای دربارۀ موضوع تحلیل شبکه‌های اجتماعی را ارائه کردیم. طبعاً بررسی تخصصی و عمیق آن، از هدف این بلاگ‌پست دور بوده و در صورت علاقه‌مندی مخاطب، از طریق منابع تخصصی قابل پیگیری است.