چرا افراد حساب کاربری خود در شبکههای اجتماعی را از خانواده پنهان می‌کنند؟
14 دلیل اساسی برای این کار
«اگه من رو می‌شناسی، فالو نکن.» دیدن این جمله و جمله‌های مشابه در بایو کاربران هر شبکۀ اجتماعی، می‌تواند عجیب باشد. البته تا پیش از آنکه این جمله را در تایم‌لاین توییتر خود ببینیم: «مگه فامیلاتون رو بلاک نکردین؟» خب، گویا ماجرا خیلی جدی است. ساده و سرراستش این می‌شود: بسیاری افراد ترجیح می‌دهند حساب کاربری خود در شبکههای اجتماعی را از خانواده، فامیل و آشنایان مخفی نگه دارند و در صورت لورفتن و حتی پیش از آن، آن‌ها را بلاک می‌کنند. افراد برای این کار خود چه دلایلی دارند؟ و آیا این پدیده خاص ایران است؟
در این مطلب از وی‌پدیا می‌خواهیم به این موضوع بپردازیم.
آیا حساب کاربری خود در شبکههای اجتماعی را به اعضای خانواده می‌دهید؟
پاسخ به این پرسش، هرازگاهی سوژۀ جذاب کاربران توییتر فارسی است. بعضی افراد خیال می‌کنند فقط خودشان هستند که از دادن حساب کاربری‌شان به خانواده و بستگان اجتناب می‌کنند و از این بابت عذاب وجدان دارند، اما پس از خواندن نظرات دیگران نفس راحتی می‌کشند.
بله، واقعیت این است که شما تنها نیستید و نه‌تنها در ایران، بلکه در سراسر جهان، افراد زیادی مانند شما فکر و اقدام می‌کنند. کافی است به سایت کوئورا (Quora) سر بزنید و پاسخ کاربران به سؤال‌هایی از این دست را بخوانید. در ادامه، یک جمع‌بندی شسته‌رفته از دلایل کاربران ایرانی توییتر و کاربران خارجی کوئورا را ارائه کرده‌ایم. این فهرست، حاصل بررسی پاسخ‌های ده‌ها کاربر به این سؤال‌هاست:
- آیا اعضای خانواده را به شبکههای اجتماعی خود اضافه می‌کنید؟ چرا بله؟ و چرا نه؟
- آیا بلاک‌کردن اعضای خانواده در شبکههای اجتماعی اشکال دارد؟
- چرا برخی افراد، بستگان خود را در شبکههای اجتماعی بلاک می‌کنند؟
- آیا این طبیعی است که نخواهیم در شبکههای اجتماعی، اعضای خانوادۀ خود را اضافه کنیم؟
پاسخ‌ها بسیار جالب و متنوع است و معمولاً از عوامل زیر نشئت می‌گیرد:
- انگیزه‌ها و اهداف افراد برای حضور در شبکههای اجتماعی؛
- نوع و میزان فعالیت افراد در شبکههای اجتماعی؛
- ویژگی‌های شخصیتی و روحیۀ افراد؛
- نوع رابطه و تجربه‌های گذشتۀ افراد در ارتباط با خانواده و بستگان؛
- همسوبودن یا همسونبودن افراد با ارزش‌ها، عرف و قوانین جامعه؛
- همسوبودن یا همسونبودن افراد با خط قرمزها و بایدها و نبایدهای خانواده؛
- و…
ما سعی کرده‌ایم این پاسخ‌ها را در ۱۴ طیف دسته‌بندی کنیم که در ادامه می‌آید. بدیهی است برخی از این دسته‌ها با یکدیگر همپوشانی‌هایی دارند و صرفاً به‌منظور روشن‌‌تر‌شدن موضوع در دسته‌های جداگانه آمده‌اند.
۱) نیاز به محدودۀ امن، مرزگذاری و حریم خصوصی
به نظر می‌رسد مهم‌ترین دلیل افراد، نیاز به داشتن محدوده‌ای امن و محافظت‌شده است که توسط هیچ‌کس مورد تعدی قرار نگیرد. بعضی افراد یک شبکۀ اجتماعی را تنها منطقۀ امن خود می‌دانند که در صورت ورود اعضای خانواده و فامیل به آن، مرزهایش تهدید می‌شود.
البته این امن‌بودن از چندین بعد قابل بررسی است که شاید برخی مواردی را که در ادامه خواهد آمد نیز شامل شود. افراد دوست دارند در شبکههای اجتماعی حریم خصوصی داشته باشند و به مرزهایشان احترام گذاشته شود. این حریم خصوصی با سؤال‌ها و کنجکاوی‌های بی‌مورد، توقع‌های بی‌جا، قضاوت‌ها و شایعه‌پراکنی‌ها مخدوش می‌شود.
۲) شبکۀ مجازی به منزلۀ پناهگاه و غار تنهایی
بعضی افراد، یک شبکۀ اجتماعی (در ایران، معمولاً توییتر) را شبیه مخفیگاه یا غار تنهایی خود می‌دانند که در مواقع سختی‌ها و فشارهای بیرونی به آن پناه می‌برند. یک‌جور خلوت آرام که حاضر نیستند اجازه دهند هیچ‌چیز مخدوشش کند. یکی از کاربران توییتر فارسی نوشته است: «ما جای مخفی‌مون رو لو نمی‌دیم.» و دیگری: «قرار نیست اینجا هم شلوغ بشه.»
بعضی افراد می‌گویند ما از دست آدم‌های بیرون، دوست و فامیل و آشنا به این شبکۀ مجازی پناه آورده‌ایم. دلیلی ندارد آدرس پناه‌گاهمان را به همان‌ها بدهیم. «ما از ملت فرار نکردیم بیایم توییتر که بریم بهشون اعلام کنیم اینجام تشریف بیارن.» یکی هم خیلی صریح‌تر از بقیه نوشته است: «شما می‌خوای با دوستات بری مهمونی، شوهرعمه‌ت رو دعوت می‌کنی؟»
۳) تفاوت در عقاید و ارزش‌ها و ترس از قضاوت‌شدن
افراد می‌خواهند در بیان عقاید و حرف‌هایشان راحت باشند و بدون ترس یا نگرانی از بابت قضاوت‌شدن، خود را ابراز کنند. مثلاً کسی که خانوادۀ مذهبی دارد، دوست دارد در فضایی حضور داشته باشد که کسی بابت نقد اعتقادات مذهبی به او خرده نگیرد یا او را بی‌دین خطاب نکند. افراد زیادی می‌گویند که اعضای خانواده به افکار و عقاید آن‌ها احترام نمی‌گذارند. یک نفر نوشته بود: «اکثراً درک این رو ندارن که چه چیزایی رو توییت می‌کنیم.»
گاهی ارزش‌های فرد با ارزش‌های جامعه متفاوت است. افراد مجبورند در تعامل‌های واقعی خود با دیگران، نقاب عرف جامعه را بر چهره بزنند. گاهی آنچه توسط عرف یا قانونگذاران حکم می‌شود، خط قرمزهایی برای افراد ایجاد می‌کند و آزادی بیان آن‌ها را سلب می‌کند. آن‌ها ترجیح می‌دهند در شبکههای اجتماعی، در‌حالی‌که کسی آن‌ها را نمی‌شناسد، برای ردشدن از آن خط قرمزها اقدام کنند و آزادی بیان را تجربه کنند.
بعضی اوقات، ارزش‌ها و خط قرمزهای خانواده و نزدیکان یک فرد با او متفاوت است. از نظر آن‌ها بعضی چیزها ممنوع و تابو است و اگر متوجه شوند که فرد به آن کارها دست زده، عواقبی برای او خواهد داشت؛ ازجمله قضاوت‌شدن، مورد تمسخر واقع شدن، سوژۀ حرف و سخن فامیل شدن، طردشدن، منع‌شدن، تنبیه فیزیکی و… .
مثلاً در برخی خانواده‌ها تعامل مرد و زن با هم مجاز نیست و اگر ببینند کسی در یک شبکۀ اجتماعی چنین تعامل‌هایی دارد، قضاوت درستی دربارۀ او نمی‌کنند.
۴) نگرانی از بابت خراب‌شدن تصویر خود در نزد خانواده و نزدیکان
بعضی افراد، شخصیتی که از خود در یک شبکۀ اجتماعی نشان می‌دهند، متفاوت با شخصیت واقعی‌شان است. مثلاً در فضای واقعی بسیار جدی و مبادی آداب‌اند، ولی در شبکههای اجتماعی لودگی می‌کنند، فحش می‌دهند و حرف‌هایی خارج از عرف خانوادۀ خود می‌زنند. یکی از کاربران نوشته است: «می‌خوام بتونم راحت فحش بدم و کسی بهم نگه بچه‌سلیطۀ فامیلم.»
این افراد نمی‌خواهند آزادی خود در فضای مجازی را از دست بدهند، از طرفی هم دوست ندارند تصویرشان در ذهن اعضای خانواده و آشنایان مخدوش شود. یک نفر نوشته است: «من بین دور و بریام قدیسم، نمی‌خوام تصوراتشون رو خراب کنم.»
این وضعیت، مختص خانواده نیست و درمورد همکاران هم صدق می‌کند: «دوتا از همکارام توییتر من رو دارن، صبح‌ها من رو چپ چپ نگاه می‌کنن. امروز یکی‌شون بهم گفت خیلی بی‌تربیتی.»
۵) فرار از خودسانسوری در بیان روزمرگی‌ها و احساسات شخصی
افراد علاقه دارند آزادانه و بدون خودسانسوری از خود، احساسات، عواطف و تجربیاتشان بگویند و از روزمرگی‌هایشان بنویسند. عده‌ای معتقدند خانواده در کار آن‌ها فضولی می‌کنند و این آزادی را از آن‌ها می‌گیرند. یکی از کاربران توییتر نوشته است: «من شخصاً دوست ندارم کسی از کارم سر دربیاره مخصوصاً فامیل.» تعدادی از کاربران می‌گویند اگر حساب کاربری خود را به فامیل و آشنا بدهند، آن وقت مجبورند بابت هر حرف، تعامل، لایک یا منشن خود به آن‌ها پاسخ دهند. «این کیه؟ چی گفتی؟ چرا گفتی؟ حتی شات می‌گرفتن از توییت‌هام گاهی.»
۶) برخوردهای توهین‌آمیز، آزاردهنده و شایعه‌پراکنی از سوی خانواده و فامیل
تعدادی از کاربران می‌گویند کاش ماجرا در همین فضای مجازی حل‌و‌فصل می‌شد؛ اما نمی‌شود. دامنۀ تمسخرها و توهین‌ها به زندگی واقعی هم کشیده می‌شود. شایعاتی حول شخصیت، نحوۀ زندگی، روابط و عقاید آن‌ها در خانواده می‌پیچد و آن‌ها مجبورند انواع برخوردهای آزاردهنده و توهین‌آمیز را تحمل کنند. این کاربران می‌گویند: «با این اوصاف، مگه سرمون درد می‌کنه که حساب توییترمون رو به فامیل بدیم؟»
۷) نقاب‌ها و فریب‌ها نباید رو شود!
برعکسِ این وضعیت، درمورد برخی افراد دیگر صدق می‌کند. آن‌ها در شبکههای مجازی با نقاب حاضر می‌شوند، یک شخصیت غیرواقعی و بزک‌کرده از خود می‌سازند تا توجه دیگران را جلب کنند. این افراد نمی‌خواهند توسط خانواده و دوستان واقعی‌شان دنبال شوند؛ چون به‌اصطلاح دستشان رو می‌شود یا خجالت می‌کشند از اینکه دورویی و فریبشان دیده شود.
۸) تمسخر و شماتت توسط اعضای خانواده و فامیل
یکی از کاربران توییتر می‌گوید: «من اول اکانتم رو گفتم، بعد حذفش کردم یه جدید ساختم و اونا رو هم بلاک کردم. علت اصلیش هم مسخره‌شدن توسط اون‌ها بود.»
یک کاربر خارجی هم در کوئورا نوشته است: «من خانواده‌ام را مسدود می‌کنم؛ زیرا فکر می‌کنم دیدن مطالبی که من پست می‌کنم برای آن‌ها خجالت‌آور است. نه اینکه چیز نامناسبی پست کنم، بلکه سرگرمی خلاقانه‌ای دارم که زمان زیادی را صرف آن می‌کنم، و اعضای خانواده‌ام آن را احمقانه و اتلاف وقت می‌دانند. من فقط نمی‌خواهم هر بار در معرض تمسخر و قضاوت آن‌ها قرار بگیرم؛ زیرا این کار یکی از معدود کارهایی است که از انجام آن لذت می‌برم.»
۹) نیاز به تخلیۀ روانی و حرف‌زدن آزادانه درمورد افراد خانواده و نزدیکان
بعضی افراد می‌خواهند در شبکههای اجتماعی به‌راحتی درمورد هر سوژه و رفتاری که آزارشان می‌دهد حرف بزنند. مثلاً رفتاری که در خانواده باعث آزارشان شده است. آن‌ها دوست دارند در جایی که هیچ‌یک از اعضای خانواده‌شان حضور ندارند، آزادانه درمورد آن رفتارها حرف بزنند و خود را تخلیۀ روانی کنند.
۱۰) توقعات بی‌مورد و بی‌پایان اعضای خانواده و فامیل
یک دلیل دیگر این است که گاهی اعضای خانواده و نزدیکان، توقع دارند مدام به آن‌ها توجه شود؛ مثلاً پست‌هایشان مرتب لایک شود یا از عکس‌هایشان تعریف و تمجید شود و…؛ و اگر این اتفاق نیفتد، دلخوری‌ها، رنجش‌ها، سوءتفاهم‌ها و حرف و حدیث‌هایی در پی خواهد داشت. اما افراد ترجیح می‌دهند فارغ از این وظایف، رودربایستی‌ها و ملاحظات و بدون نگرانی از بابت تبعات بیرونی رفتار مجازی خود، در یک شبکۀ اجتماعی حضور داشته باشند.
۱۱) تعارفات و ملاحظات دست‌وپاگیر خانوادگی
افراد می‌خواهند خودشان باشند، بدون هیچ نقاب و فیلتری. جایی که تعارفات معمول خانوادگی در کار نیست، مجبور نیستند قربان‌صدقۀ کسی بروند یا نظرات غیرواقعی ملاحظه‌کارانه بدهند. بعضی افراد هم به دلیل ویژگی‌های شخصی خود از معاشرت مجازی با افراد نزدیک خود اجتناب می‌کنند؛ مثلاً کسی که خجالتی است و برایش سخت است از عکس‌های نزدیکان خود تعریف و تمجید کند.
بعضی‌ها به دلیل اینکه با برخی افراد خانوادۀ خود تناسب سنی ندارند، از معاشرت مجازی اجتناب می‌کنند؛ مثلاً کسی که سنش بالاست و نمی‌تواند از پست‌های نوجوان‌ها سر دربیاورد یا برعکس.
۱۲) نوشتن آزادانه از سیاه‌ترین افکار و زوایای درونی
برخی افراد، شبکههای مجازی را فضایی برای ابراز سیاه‌ترین افکار و حس‌های خود می‌دانند؛ چیزی که شاید خانواده را نگران کند.
یکی از کاربران کوئورا نوشته است: «من مطالب بسیار تاریکی را در شبکههای اجتماعی پست می‌کنم و حتی گاهی در رابطه با اضطرابم درخواست کمک می‌کنم و می‌دانم که این بد به نظر می‌رسد. بنابراین، نمی‌خواهم خانواده‌ام بدانند که من در حال حاضر مشکل دارم. آن‌ها درمورد اضطراب من چیزهایی می‌دانند، اما من نمی‌خواهم خیلی نگرانشان کنم. به همین دلیل حساب کاربری خود را به آن‌ها نمی‌دهم.»
۱۳) نیاز به تعامل با افراد همفکر
هرچند در مورد خانواده‌هایی که به لحاظ جغرافیایی از یکدیگر دورند، شبکههای اجتماعی یک گزینۀ مناسب است، اما افراد اغلب ترجیح می‌دهند در شبکههای اجتماعی با همفکران خود در ارتباط باشند. آن‌ها معمولاً خانواده و فامیل را همفکر خود نمی‌دانند. درواقع، فضای شبکههای اجتماعی برای آن‌ها فضای همفکری آزادانه و از سر اختیار است که خانواده را شامل نمی‌شود.
بسیاری افراد دنبال تعامل با آدم‌های جدیدند. نمی‌خواهند در محیط جدید، با آدم‌های تکراری ارتباط برقرار کنند. بعضی‌ها می‌خواهند جایی حرف بزنند که فقط غریبه‌ها حرفشان را بشنوند. گوش شنوا می‌خواهند اما نه آشنا.
۱۴) اعتقاد به جدابودن خانواده و کسب‌وکار
برخی افراد از یک یا چند شبکۀ اجتماعی در راستای توسعۀ کسب‌وکار خود استفاده می‌کنند. آن‌ها معتقدند خانواده و کسب‌وکار باید از هم جدا باشند.
آیا همۀ افراد با این موضوع مشکل دارند؟
حتی اگر دلایل فراوان و قانع‌کننده‌ای برای پنهان‌کردن حساب کاربری شبکههای اجتماعی از اعضای خانواده وجود داشته باشد، باید بگوییم که همۀ افراد این کار را نمی‌کنند. بعضی افراد که اهل روزمره‌نویسی و افشای خود در فضای مجازی نیستند، مشکلی با دنبال‌شدن توسط اعضای خانوادۀ خود ندارند. بسیاری از نویسندگان، هنرمندان و فعالان مدنی فقط یک حساب کاربری دارند و همان حساب هم خواسته یا ناخواسته در اختیار همگان قرار می‌گیرد.
برخی افراد هم می‌گویند ما ترجیح می‌دهیم همه‌جا خود واقعی‌مان باشیم و از قضاوت‌شدن نترسیم. درواقع، گویا قضاوت‌شدن برایشان موضوع بغرنجی نیست. یکی از کاربران توییتر می‌گوید: «خانواده من رو فالو دارن و منم مشکلی نمی‌بینم که خودم باشم. دوست دارم همه‌جا خود واقعیم باشم، حالا هرکسی هر فکری می‌خواد بکنه. دلیل نمی‌شه من خودم رو سانسور کنم.»
شاید فکرکردن به یک راهکار بینابینی بد نباشد
حالا اگر فردی به یک یا چند دلیل بالا تصمیم گرفت روابط خود با خانواده و فامیل را در شبکههای اجتماعی محدود کند، چه راه‌حلی برای مدیریت آن وجود دارد؟
هرچند برای ارتباط با خانواده و نزدیکان، بهترین گزینه این است که در دنیای واقعی با آن‌ها در ارتباط باشید، اما می‌توانید یک حساب شبکۀ اجتماعی (مثلاً اینستاگرام) را برای ارتباط با خانواده و نزدیکان در نظر بگیرید و در یک شبکۀ اجتماعی دیگر (مثلاً توییتر) به تعامل با سایر افراد بپردازید.
برخی از کاربران کوئورا، شبکۀ اجتماعی inLinx را پیشنهاد داده‌اند. inLinx به کاربرانش اجازه می‌دهد که افراد لیست خود را گروه‌بندی و روابط خود با هر گروه (خانواده، دوستان و…) را به گونه‌ای متفاوت تنظیم کنند. هرچند استفاده از این شبکۀ اجتماعی در ایران رایج نیست.
و حرف آخر…
مخفی‌کردن حساب کاربری خود از اعضای خانواده و فامیل، شما را به آدم بدی تبدیل نمی‌کند. شما فقط نمی‌خواهید اجازه دهید آن‌ها با زندگی آنلاین شما درگیر شوند. معمولاً این‌طور نیست که چیز خاصی را از آن‌ها پنهان کنید یا کار اشتباهی انجام دهید، فقط می‌خواهید در برخی جنبه‌ها حریم خصوصی خود را حفظ کنید. اما بهتر است ماجرا را طوری مدیریت کنید که باعث دلخوری کسی نشود. شاید لازم باشد برای بعضی از آن‌ها دلایل خود را توضیح دهید، و شاید هم نه. هرکس بهتر می‌داند بسته به روحیات طرف مقابل خود چطور این ماجرا را مدیریت کند.
شما در این خصوص چه تجربه‌ای دارید و چه روشی را در پیش گرفته‌اید؟ تجربۀ خود را با ما در میان بگذارید.