تکینگی هوش مصنوعی چیست و چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
پیش‌بینی‌ها دربارۀ زمان وقوع تکینگی هوش مصنوعی و پیامدهای آن
فایل صوتی بلاگ
هوش مصنوعی ما را هم‌زمان هم مجذوب می‌کند و هم می‌ترساند. تقریباً هر هفته یک ترس جدید از هوش مصنوعی به سرخط خبرها راه پیدا می‌کند، ترس انسان از چیزی که خودش ساخته است؛ چون بیش از حد باهوش به نظر می‌رسد. بزرگ‌ترین ترس درمورد هوش مصنوعی، وقوع تکینگی (یا هوش عمومی مصنوعی) است؛ سیستمی که می‌تواند خود را به‌طور مداوم بهبود ببخشد و بسیار فراتر از توانایی‌های انسان عمل کند.
طبق برخی برآوردها، بشریت ممکن است تا سال ۲۰۴۵ و حتی خیلی زودتر (کمتر از یک دهۀ دیگر) به تکینگی برسد. به نظر می‌رسد این ابرهوش مصنوعی یا هوش عمومی مصنوعی (AGI) بسیار نزدیک‌تر از آن چیزی است که فکرش را می‌کنیم.
در این مطلب از وی‌پدیا به شما خواهیم گفت که تکینگی چیست، طبق پیش‌بینی‌ها و نظرسنجی‌ها چه زمانی اتفاق می‌افتد و پیامدهای آن برای بشریت چه خواهد بود.
تکینگی (Singularity) هوش مصنوعی چیست؟
در دنیای هوش مصنوعی، چند وقتی است که از ایده‌ای با عنوان «تکینگی» (Singularity) سخن گفته می‌شود. این مفهوم، ادامۀ مفهوم تکینگی تکنولوژیکی (Technological Singularity) است که Vernor Vinge نویسنده در سال ۱۹۸۳ ابداع کرد. تکینگی تکنولوژیکی این ایده را مطرح می‌کرد که در مقطعی در آینده، فناوری آن‌قدر پیشرفت خواهد کرد که از هوش و کنترل انسان پیشی می‌گیرد.
تکینگی هوش مصنوعی لحظه‌ای را توصیف می‌کند که هوش مصنوعی از کنترل انسان فراتر می‌رود و به‌سرعت جامعه را متحول می‌کند. به عبارت ساده‌تر، اگر رایانه‌ها از توانایی‌های شناختی انسان پیشی بگیرند، سطح جدیدی از هوش پدید می‌آید که برای بشر دست‌نیافتنی است.
ایدۀ تکنیگی از فیزیک سیاه‌چاله گرفته شده و درواقع «افق رویداد» (Event Horizon) فناوری محسوب می‌شود. افق رویداد در اخترفیزیک، نقطۀ بدون بازگشت را توصیف می‌کند؛ مرز سیاه‌چاله که انرژی یا ماده نمی‌تواند از درون آن بیرون بیاید.
دشواری ایدۀ تکینگی هوش مصنوعی این است که به‌سختی می‌توان پیش‌بینی کرد که آن مرز بازگشت‌ناپذیر کجاست، و تقریباً غیرممکن است که بفهمیم چه چیزی فراتر از این افق رویداد فناوری روی خواهد داد. همین ابهام، آن را چالش‌برانگیز و نگران‌کننده می‌کند.
حتی پیش از آنکه هوش مصنوعی موضوع تحقیقات علوم کامپیوتر قرار بگیرد، نویسندگان داستان‌های علمی‌تخیلی مانند آسیموف نگران این موضوع بودند و مکانیسم‌هایی (مثل قوانین روباتیک آسیموف) برای اطمینان از خیرخواهی ماشین‌های هوشمند ابداع کردند.
آیا تکینگی هوش مصنوعی اتفاق می‌افتد؟
اگر می‌خواهید پاسخی سریع دریافت کنید، به گفتۀ اکثر کارشناسان هوش مصنوعی، «بله».
در دهۀ ۲۰۱۰ اجماع بر این بود که رسیدن به تکینگی حدود ۵۰ سال طول می‌کشد. پس از پیشرفت‌های اخیر در مدل‌های زبان بزرگ (LLM)، هینتون (Hinton)، محقق برجستۀ هوش مصنوعی، دیدگاه خود را به‌روزرسانی کرد و گفت این اتفاق ممکن است ۲۰ سال یا کمتر طول بکشد. اما این همۀ ماجرا نیست. در ادامه به پاسخ‌ها و پیش‌بینی‌های دیگر اشاره می‌کنیم.
تکینگی چه زمانی اتفاق می‌افتد؟ + پیش‌بینی‌ها و نتایج نظرسنجی‌های مهم
پیش‌بینی دانشمندان و کارشناسان برای زمان وقوع تکینگی بسیار متفاوت است. عده‌ای زمان آن را بسیار زود می‌دانند (کمتر از یک دهه دیگر) و برخی دیگر می‌گویند در قرن آینده به آن می‌رسیم، تازه اگر محقق شود.
بیشترین نقل قول و یکی از معتبرترین آن‌ها، نظر ری کورزویل (Ray Kurzweil)، دانشمند کامپیوتر و آینده‌پژوه مطرح، است که در حال حاضر سمت مدیر مهندسی گوگل را دارد. او در کتاب خود که در سال ۲۰۰۵ با نام تکینگی نزدیک است (The Singularity Is Near) منتشر شد، ورود تکینگی در سال ۲۰۴۵ را پیش‌بینی کرد.
در همین حال، مدیرعامل سافت بانک (SoftBank)، ماسایوشی سون (Masayoshi Son)، که آینده‌پژوهی بسیار مشهور است، معتقد است تکینگی در همین قرن و احتمالاً در سال ۲۰۴۷ اتفاق خواهد افتاد.
در ادامه، نتایج ۴ نظرسنجی که در آن‌ها حدود ۱۷۰۰ محقق زمان وقوع تکینگی را تخمین زده‌اند، مرور می‌کنیم. در همۀ موارد، اکثر شرکت‌کنندگان رسیدن تکینگی قبل از سال ۲۰۶۰ را پیش‌بینی کردهاند.
- در نظرسنجی تخصصی ۲۰۲۲ دربارۀ پیشرفت هوش مصنوعی که با حضور ۷۳۸ کارشناس در کنفرانس‌های NIPS و ICML انجام شد، کارشناسان هوش مصنوعی تخمین زدند که به احتمال ۵۰٪ هوش ماشینیِ سطح بالا تا سال ۲۰۵۹ رخ خواهد داد.
- نظرسنجی‌های قدیمی‌تر نیز نتایج مشابهی داشتند. در نظرسنجی سال ۲۰۰۹، ۲۱ کارشناس هوش مصنوعی شرکت‌کننده در کنفرانس AGI-09 معتقد بودند که هوش عمومی مصنوعی (Artificial General Intelligence – AGI) در حدود سال ۲۰۵۰ و حتی زودتر اتفاق خواهد افتاد.
- در سال ۲۰۱۳-۲۰۱۲، وینسنت سی. مولر (Vincent C. Muller)، رئیس انجمن اروپایی سیستم‌های شناختی، و نیک بوستروم (Nick Bostrom) از دانشگاه آکسفورد، که بیش از ۲۰۰ مقاله درمورد ابرهوش و هوش عمومی مصنوعی منتشر کردهاند، یک نظرسنجی از محققان هوش مصنوعی انجام دادند. ۵۵۰ شرکت‌کنندۀ این نظرسنجی به این پرسش پاسخ دادند که «احتمال وقوع AGI در چه زمانی وجود دارد؟».
- ۱۰٪ از شرکت‌کنندگان گفتند که AGI احتمالاً تا سال ۲۰۲۲ اتفاق می‌افتد؛
- ۵۰٪ از شرکت‌کنندگان سال ۲۰۴۰ را پیش‌بینی کردند؛
- ۹۰٪ از شرکت‌کنندگان گفتند که AGI احتمالاً تا سال ۲۰۷۵ اتفاق می‌افتد.
- در ماه می ۲۰۱۷، ۵۰٪ از ۳۵۲ کارشناس هوش مصنوعی که در کنفرانس‌های NIPS و ICML سال ۲۰۱۵ شرکت کرده بودند تخمین زدند که AGI تا سال ۲۰۶۰ اتفاق می‌افتد.
کارآفرینان هوش مصنوعی نیز دربارۀ زمان وقوع تکینگی تخمین‌هایی زده‌اند. آن‌ها نسبت به محققانْ زمان‌های زودتری را پیش‌بینی کردهاند:
- لوئیس روزنبرگ (Louis Rosenberg)، دانشمند کامپیوتر، کارآفرین و نویسنده: سال ۲۰۳۰.
- پاتریک وینستون (Patrick Winston)، استاد دانشگاه MIT و مدیر آزمایشگاه هوش مصنوعی MIT از سال ۱۹۷۲ تا ۱۹۹۷: سال ۲۰۴۰.
- یورگن اشمیدهابر (Jürgen Schmidhuber)، یکی از بنیان‌گذاران شرکت هوش مصنوعی NNAISENSE و مدیر آزمایشگاه هوش مصنوعی سوئیس IDSIA: حدود سال ۲۰۵۰.
نشانه‌های رسیدن به تکینگی هوش مصنوعی چیست؟
برخی از محققان هوش مصنوعی در جست‌وجوی نشانه‌هایی از رسیدن به تکینگی هستند و سعی دارند با معیارهایی آن را بسنجند. این معیارها مهارت‌ها و توانایی‌های قابل مقایسۀ هوش مصنوعی با انسان را مورد سنجش قرار می‌دهد. به‌طور مثال، می‌توان به معیار زیر که توسط Translated (یک شرکت ترجمه مستقر در رم) تعریف شده است اشاره کرد:
این شرکتِ ترجمه از معیاری به نام Time to Edit (TTE) (زمان ویرایش) استفاده کرد. این معیار، مدت‌زمانی که ویراستاران حرفه‌ای لازم دارند تا ترجمه‌های تولیدشده توسط هوش مصنوعی را ویرایش کنند، با همان مدت‌زمان در خصوص ترجمه‌های تولیدشده توسط انسان مقایسه می‌کند. معیار TTE می‌تواند به تعیین کمیت سرعتِ رسیدن تکینگی کمک کند.
درواقع، با این معیار توانایی هوش مصنوعی در ترجمۀ گفتار با دقت انسانی سنجیده می‌شود. زبان یکی از دشوارترین چالش‌های هوش مصنوعی است، اما رایانه‌ای که بتواند این شکاف را پر کند، از نظر تئوری می‌تواند نشانه‌هایی از هوش عمومی مصنوعی (AGI) را بروز دهد.
مارکو ترومبتی، مدیرعامل Translated، در کنفرانسی در اورلاندو، فلوریدا، در دسامبر ۲۰۲۲ گفت:
«[انتخاب این معیار] به این دلیل است که زبان طبیعی‌ترین چیز برای انسان است. باوجوداین، داده‌های ترجمه‌شدۀ گردآوری‌شده به‌وضوح نشان می‌دهد که ماشین‌ها فاصلۀ زیادی تا پرکردن این فاصله ندارند.»
این شرکت عملکرد هوش مصنوعی خود از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۲ را با استفاده از معیار TTE ردیابی کرد. در طول این دورۀ هشت‌ساله و تجزیه‌وتحلیل بیش از ۲میلیارد ویرایش پیاپی، هوش مصنوعی Translated پیشرفتی آهسته اما انکارناپذیر را نشان داد و مشخص شد که شکاف کیفی میان ترجمه‌هایش با ترجمه‌های انسانی به‌آرامی کاهش یافته است.
به گفتۀ Translated، ویرایش هر کلمه از متن یک مترجم انسانی، برای یک ویرستار حرفه‌ای به‌طور متوسط حدود یک ثانیه طول می‌کشد. درحالیکه در سال ۲۰۱۵، همان ویراستاران حرفه‌ای تقریباً ۳.۵ ثانیه زمان می‌گذاشتند تا هر کلمه از متن ترجمه‌شده توسط ماشین (MT) را بررسی کنند. این زمان در حال حاضر به تنها ۲ ثانیه رسیده است. طبق پیش‌بینی، اگر این روند ادامه پیدا کند، هوش مصنوعی Translated تا پایان دهه (یا حتی زودتر) قادر خواهد بود به همان کیفیت ترجمه‌های انسانی دست یابد.
اگرچه این رویکرد برای تعیین کمیت سرعت نزدیک‌شدن به تکینگی بسیار جدید است، اما گامی مثبت برای خروج از ابهام بوده است.
پیامدهای تکینگی هوش مصنوعی چیست؟
تکینگی هوش مصنوعی به دو مفهوم اشاره دارد:
- مفهوم اول، تکینگی را به‌عنوان نقطه‌ای تعریف می‌کند که هوش مصنوعی از هوش انسانی پیشی می‌گیرد و به پیشرفت‌های سریع و تصاعدی در فناوری منجر می‌شود.
- مفهوم دوم، به این باور اشاره دارد که فناوری قادر خواهد بود خود را با سرعتی فزاینده بهبود بخشد و پیشرفت فناوری آن‌قدر سریع می‌شود که در یک نقطه از توانایی درک و پیش‌بینی انسان فراتر می‌رود. درواقع، این خودسازی سریع به انفجار هوش منجر می‌شود و الگوریتم‌های هوش مصنوعی با سرعتی تصاعدی پیچیده‌تر و قدرتمندتر می‌شوند و از توانایی‌های شناختی انسان فراتر می‌روند. این اتفاق، هوش مصنوعی را برای بشر کنترل‌ناپذیر می‌کند.
اولین مفهوم، هیجان‌انگیز و پر از بشارت است؛ از درمان بیماری‌های لاعلاج گرفته تا حل همجوشی هسته‌ای که به انرژی ارزان و نامحدود منجر می‌شود. اما دومین مورد، نگرانی‌های ترسناکی همچون اسکای‌نت (نابودگر) را تداعی می‌کند.
هرچند همه منتظر تکینگی نیستند، اما برخی از کارشناسان نیز بسیار نگران‌اند که ماشین‌های فوق هوشمند می‌توانند بشریت را نابود کنند. این هشدارها از سوی فیزیک‌دانانی مانند استیون هاوکینگ (Stephen Hawking) و مدیرعامل و بنیان‌گذار تسلا، ایلان ماسک (Elon Musk)، نیز مطرح شده است.
پیامدهای تکینگی هوش مصنوعی برای مشاغل چیست؟
با فرض اینکه تکینگی هوش مصنوعی رخ دهد، پیامدهای آن برای مشاغل قابل توجه خواهد بود. موجودیت‌های هوش مصنوعی که از انسان‌ها باهوش‌ترند، می‌توانند خود را تکثیر کنند و مدام بهبود ببخشند و درنتیجه، زنجیره‌ای از ماشین‌های هوش مصنوعی پیشرفته‌تر به وجود می‌آیند.
این بهبود و توسعۀ هوش مصنوعی باعث تغییر چشمگیر در بازار کار خواهد شد. ماشین‌ها می‌توانند به‌طور فزاینده‌ای باعث بیکارشدن و جابه‌جایی نیروی کار انسانی شوند. به‌ویژه آن‌هایی که کارهای معمولی و یدی انجام می‌دهند، بیشتر در معرض خطرند. درحالیکه تقاضا برای مهارت‌های پیشرفته‌تر همچنان ادامه خواهد داشت.
سخن آخر
شاید از لحظه‌ای که چیزی شبیه ChatGPT جهان را دوباره و البته خیلی شدیدتر تکان بدهد، چندان دور نباشیم. آن لحظه می‌تواند لحظۀ ورود تکینگی باشد. حتی اگر تکینگی هرگز رخ ندهد، دستاوردهای هوش مصنوعی روزبه‌روز بیشتر می‌شود و ما از تأثیرات خوب و بد آن ناگزیریم. پس خوب است که آنچه را پدرو دومینگوس (Pedro Domingos)، دانشمند کامپیوتر و استاد دانشگاه واشنگتن، در کتاب الگوریتم استاد (The Master Algorithm) خود گفته است، به خاطر بسپاریم:
«بشریت شاخه‌ای کوچک و محتضر بر درخت زندگی نیست. برعکس، ما در شرف شاخه‌زدنیم. همان‌طور که فرهنگ با هوش‌های عظیم‌تر تکامل یافته است، ما نیز با آفرینش‌های خود تکامل خواهیم یافت؛ چیزی که همیشه داشته‌ایم و داریم. اگر ما آتش یا نیزه را نیافریده بودیم، بشریت از نظر فیزیکی متفاوت می‌بود. ما به همان اندازه که انسان خردمندیم، انسان تکنیکی هستیم.»
سؤالات متداول
تکینگی (Singularity) هوش مصنوعی چیست؟
تکینگی لحظه‌ای را توصیف می‌کند که هوش مصنوعی از کنترل انسان فراتر می‌رود و به‌سرعت جامعه را متحول می‌کند. به عبارت ساده‌تر، اگر رایانه‌ها از توانایی‌های شناختی انسان پیشی بگیرند، سطح جدیدی از هوش پدید می‌آید که برای بشر دست‌نیافتنی است.
آیا تکینگی هوش مصنوعی اتفاق می‌افتد؟
به گفتۀ اکثر کارشناسان هوش مصنوعی، «بله».
تکینگی کی اتفاق می‌افتد؟
طبق نظر اغلب کارشناسان، تکینگی قبل از سال ۲۰۶۰ وقوع خواهد یافت.
آیا وقوع تکینگی نگران‌کننده است؟
تکینگی دو مفهوم دارد: اولین مفهوم، هیجان‌انگیز و پر از بشارت است؛ از درمان بیماری‌های لاعلاج گرفته تا حل همجوشی هسته‌ای که به انرژی ارزان و نامحدود منجر می‌شود. اما دومین مورد، نگرانی‌های ترسناکی همچون اسکای‌نت (نابودگر) را تداعی می‌کند. اما هنوز همه‌چیز مبهم است و دقیقاً نمی‌دانیم با وقوع تکینگی چه چیزی در انتظار ماست.