رومن‌سازی (Romanisation) در زبان چیست و چگونه به دسترس‌پذیری محتوا کمک می‌کند؟

• Karg (کارگا): کلاغ
• Deve Kuşu (دِوِه کوشو):‌ شترمرغ
• Boş ver (بش وَر): بی‌خیال
• Çocuk (چُجوک): بچه

تصور کنید استاد یا آموزشگاهی تصمیم گرفته است زبان ترکی را با این سبک آموزش دهد. تلفظ کلماتْ ایرانیزه و به فارسی نوشته شده‌اند تا یادگیری آن‌ها برای دانشجویان راحت‌تر باشد. اما اگر فردی که به سراغ این آموزشگاه می‌رود عربی‌، چینی یا انگلیسی‌زبان باشد چه؟ آیا می‌تواند از این آموزش‌ها بهره ببرد؟

یک محتوای قوی بیشترین حد دسترس‌پذیری را دارد؛ یعنی برای تعداد بیشتری از مخاطبان قابل فهم و کاربردی است. وقتی راهنما، آموزش یا دستورالعملی به زبان غیربومی تولید می‌کنیم، باید به این نکته توجه کنیم که آیا به آوانگاری نیاز دارد؟ یا آیا آوانگاری آن طبق استاندارد صورت گرفته است؟

رومن‌سازی (Romanisation or Romanization)، دقیقاً با همین منظور ابداع شده است. در این مطلب از وی‌پدیا دربارۀ این استاندارد و مزایا و معایب آن صحبت می‌کنیم. البته باید بگوییم که رومن‌سازی مبحثی تخصصی در زبان‌شناسی است و اصول و قواعد خاص خود را دارد. ما در اینجا بیشتر بر اهمیت به‌کارگیری آن در برخی استراتژی‌های بازاریابی محتوایی تأکید می‌کنیم.

رومن‌سازی چیست؟

تبدیل متون و نوشته‌های یک زبان به الفبای لاتین را رومن‌سازی یا رومن‌نویسی (Romanisation) می‌گویند. این کار به ما کمک می‌کند تا زبان‌های دیگر را راحت‌تر یاد بگیریم و بخوانیم؛ چون دیگر به حرکت‌گذاری‌ و درگیری با کاراکترهای غیراستاندارد نیاز نخواهیم داشت. از طرفی، خوانش زبان بومی خودمان را هم برای ملیت‌های دیگر آسان می‌کنیم. آن‌ها می‌توانند نام برند، خیابان‌، فیلم‌ یا هر اسم‌ خاص دیگری (مثل یلدا یا چهارشنبه‌سوری) را به لاتین ببینند و بخوانند. رومن‌سازی در قالب نویسه‌گردانی، ترانویسی یا هردوی آن‌ها انجام می‌شود:

• نویسه‌گردانی (Transliteration): در این حالت، صورت نوشتاری کلمه و متن به لاتین نوشته می‌شود. برای مثال می‌دانیم که تلفظ و املای کلمۀ «خواهر» با هم تفاوت دارد. با‌این‌حال، در نویسه‌گردانیِ آن حرف واو هم درج می‌شود: xvAhr.
• ترانویسی (Transcription): در این قالب صورت گفتاری لغات و جملات به الفبای لاتین تبدیل می‌شود.

آوانگاری فونتیک زیرمجموعه‌ای از ترانویسی محسوب می‌شود و در آن آوای اصوات به‌شکل الفبای لاتین نوشته می‌شود. این نوع آوانگاری را در فرهنگ لغت‌های انگلیسی‌به‌فارسی یا فارسی‌به‌انگلیسی خود دیده‌اید؛ همان تلفظ‌هایی را می‌گوییم که کنار کلمات درج می‌شوند.

انواع مختلف آوانگاری

برای آوانگاری، استانداردها و طرح‌های مختلفی تعریف شده است. این تنوع از گوناگونی زبان‌ها نشئت می‌گیرد؛ هر زبانی حروف و اصوات خاص خود را دارد و هر سیستم آوانگاری نوعی از نگارش را برای انتقال بهتر آن‌ها به کار می‌برد. حالت استانداردشدۀ آن الفبای آوانگاری بین‌المللی (International Phonetic Association) یا به‌اختصار IPA است که استفاده از آن بیش از بقیه به چشم می‌خورد.

با‌این‌حال، IPA مورد علاقۀ همه نیست و ممکن است برای خوانش یک حرف یا صدا، در منابع مختلف، با علائم متفاوتی روبه‌رو ‌شویم. برخی از این تفاوت‌های نگارشی را ببینیم:

• ژ: zh، ž یا z؛
• ش: ʃ، sh یا š؛
• آ: ʾā، ā، ɑː یا ~ɒ.

چرا آوانگاری به زبان لاتین انجام می‌شود؟

رومن‌نویسی را کشورهای غربی پایه‌گذاری کردند تا همه از استانداردی یکسان برای تلفظ متون کشورهای غیرلاتین‌‌زبان استفاده کنند. جوامعی که زبانشان اشتراکات زیادی با زبان لاتین دارد، برای درک تلفظ‌ کلمات یکدیگر با چالش زیادی روبه‌رو نیستند؛ همان‌طور که ما برای متون عربی دردسر زیادی نداریم. اما وقتی به کره‌ای، چینی یا ژاپنی می‌رسیم، دنیایی متفاوت پیش روی خود می‌بینیم. برای تعامل بهتر همۀ زبان‌ها به یک استاندارد جهانی نیاز بود و لاتین‌نویسی توانست این خلأ را پر کند.

الفبای لاتین از انعطاف‌پذیری بسیار خوبی در انتقال واج‌ها و آواها برخوردار است. در هر زبان می‌توان حروف و صداهایی پیدا کرد که برای افراد با زبان‌های دیگر کاملاً غریبه و ناآشنا باشد. حرف «ژ» در زبان فارسی یکی از آن واج‌ها به شمار می‌رود. الفبای لاتین اجازه می‌دهد برای هریک از آن‌ها علامتی تعریف کنیم و همین امر کار تبدیل همۀ زبان‌ها را امری ممکن می‌سازد.

لاتین‌نویسی چه مشکلاتی در بازاریابی محتوایی ایجاد می‌کند؟

رومن‌نویسی با تمام مزایایی که دارد، گاهی بازاریابی محتوایی برندها را با چالش‌ها و مشکلاتی روبه‌رو می‌کند. مسلماً دسته‌ای از این مسائل مربوط به کسب‌وکارهایی است که آموزش زبان خارجه دارند. اما بخشی دیگر هم به نحوۀ نگارش لاتین برمی‌گردند. بهتر است به این ۴ مورد نگاهی بیندازیم تا بهتر موضوع را درک کنیم:

1. برخی افراد تمایل دارند برای یادگیری زبان جدید فقط از الفبای لاتین استفاده ‌کنند: این موضوع به‌تنهایی چند مشکل بزرگ با خود به همراه دارد:
   1. این دانشجویان شکل نوشتاری کلمات را به‌خوبی یاد نمی‌گیرند. هرچند اغلب آن‌ها معتقدند که املای صحیح لغات و جملات، چندان به کارشان نمی‌آید و مهم این است که صحبت‌کردن به آن زبان را یاد بگیرند.
   2. عده‌ای هم قصد دارند با کمک این سیستم فقط تلفظ عام و صورت محاوره‌ای گفتار را یاد بگیرند. آیا لحن صحبت‌‌کردن با کودکان و مقامات بلندپایه یکسان است؟
   3. در تولید محتوا رضایت کدام گروه را باید در نظر بگیریم؟ آیا این روش‌ها با معایبی که دارند، در پایان، کیفیت کاری خود ما را زیر سؤال نمی‌برند؟
2. استفاده از این سیستم برای افراد بومی دشوار است: به همان مقدمه و آموزش ترکی برگردیم؛ آن مجموعۀ آموزشی با درج تلفظ‌ها به‌صورت لاتین ممکن است تعداد زیادی از مخاطبان بومی خود را از دست بدهد. چند نفر از افراد با نگارش و حروف لاتین آشنا یا در استفاده از این سیستم، نرم و روان هستند؟ احتمالاً هر دانشجوی جدیدی که به آن‌ها می‌پیوندد ابتدا باید کمی زمان بگذارد و لاتین را یاد بگیرد. این کار عده‌ای را از ادامۀ مسیر منصرف می‌سازد.
3. الفبای لاتین به‌طور کامل با تلفظ‌ها منطبق نیست: هنوز که هنوز است بسیاری از ما نمی‌دانیم TH را «د» یا «ث» تلفظ کنیم. این موضوع در زبان‌های دیگر هم رایج است. الفبای لاتین برای حرف ㄱدر زبان کره‌ای از آوای «g» استفاده می‌کند. درحالی‌که مردم کره چنین صدایی را برای آن اشتباه می‌دانند و اعتقاد دارند تلفظ آن به حرف درنمی‌آید.
4. سیستم‌های متفاوتی برای لاتین‌نویسی وجود دارد: از طرح‌های مختلف آوانگاری صحبت کردیم؛ مخاطب ما با کدام‌یک از آن‌ها آشناست و با چه سیستمی می‌تواند منظور ما را درک کند؟

با وجود معایب لاتین‌نویسی، آیا روش مناسبی به حساب می‌آید؟

استفاده از آوانگاری لاتین و نوع آن در کتاب‌ها و محتواهای آموزشی به پرسونای مخاطب ما بستگی دارد. اگر فعالیت مجموعه به داخل کشور محدود است و مخاطبان ما در محدودۀ سنی خاصی قرار ندارند، شاید بهتر باشد که از به‌کاربردن آن دوری کنیم.

اما مسلماً برای جذب مخاطب و ایجاد تعامل در سطح بین‌الملل به این استاندارد جهانی نیاز داریم. می‌توانیم مرجع خود را IPA قرار دهیم. اگر به هر دلیلی در محتوا یا کتاب خود از سیستم دیگری استفاده کردیم، بهتر است راهنمای آوانگاری آن را هم در کنارش ارائه کنیم. در آموزش آنلاین می‌توان تلفظ صوتی کلمات را هم به اشتراک گذاشت. همچنین، به دانشجویان توضیح داد که تکیۀ محض بر الفبای لاتین ممکن است در ابتدا سرعت یادگیری را بالا ببرد، اما در طولانی‌مدت حتماً مشکلاتی به بار می‌آورد.

نمی‌توان به‌هیچ‌وجه این استاندارد جهانی را نادیده گرفت، مگر اینکه استراتژی خود را بر انزوا و جدایی از ملت‌های دیگر چیده باشیم. ضمن اینکه پلتفرم‌های اجتماعی، ناخودآگاه چنین اجازه‌ای به ما نمی‌دهند. بنابراین باید در هر چالشی راه درست مقابله با آن را پیدا کنیم.