چگونه اعتبار محتوای یک سایت ایرانی را بسنجیم؟
در طول روز ممکن است محتواهای مختلفی را بخوانیم که یا از طرف دوستی برایمان ارسال شده‌اند یا با یک جست‌وجوی ساده در گوگل به آن‌ها رسیده‌ایم. اما آیا تاکنون به صحت و اعتبار محتوایی که در حال خواندنش هستید، فکر کرده‌اید؟ چه معیارهایی را در ذهن خود برای سنجش اعتبار یک محتوا دارید؟
در دنیای امروز که اطلاعات مختلف، بدون نظارت خاص و با سرعت بسیار بالا در فضای وب منتشر و دست‌به‌دست می‌شوند، داشتن سواد رسانه‌ای (Media Literacy) اهمیت بسیار بالایی پیدا کرده است. کسب این مهارت، به شما این توانایی را می‌دهد که قادر به تشخیص و تفکیک یک محتوای معتبر از یک محتوای دروغین باشید و به زبان ساده‌تر، سواد رسانه‌ای مانند یک رژیم غذایی برای ذهن است که مانع از ورود خوراک مضر به ذهن شما می‌شود.
اگر تاکنون نگاهی ریزبینانه و دقیق به محتواهایی که در سایت‌های مختلف می‌خوانید نداشته‌اید و به‌سرعت به آن‌ها اعتماد می‌کنید، در ادامۀ این مطلب همراه ما باشید. ما به شما خواهیم گفت که چگونه می‌توانید یک محتوای معتبر را از یک محتوای غیرمعتبر تشخیص دهید.
اعتبارسنجی محتوای یک سایت در دنیا چگونه است؟
در سراسر دنیا، روش‌های مختلفی برای اعتبارسنجی یک محتوای منتشرشده در فضای وب وجود دارد. یکی از اصلی‌ترین عواملی که می‌تواند تعیین‌کنندۀ اعتبار یک محتوا باشد، میزان اعتبار سایتی است که محتوا در آن منتشر شده است.
سایت‌های جهانی مختلفی وجود دارند که مرجع و دارای اعتبار جهانی هستند. به همین دلیل، می‌توان با اطمینان، به محتواهای منتشرشده در این سایت‌ها اعتماد کرد. یکی دیگر از این روش‌ها، استفاده از سایت‌ها و ابزارهای مختلفی مانند Urlvoid و Ionos است که با ارائۀ لینک یک سایت، تحلیل کاملی از امنیت و میزان اعتبار آن به شما ارائه می‌دهند.
اما در ایران چطور؟ در ایران محدودیت‌هایی برای تشخیص اعتبار و صحت محتواهای منتشرشده در فضای وب وجود دارد که ناشی از پشتیبانی‌نکردن از سایت‌های فارسی‌زبان و هم‌گام‌نبودن با الگوریتم‌های جهانی است. اما آیا این مسئله به این معناست که هیچ راهی برای اعتبارسنجی محتواهای فارسی وجود ندارد؟ خیر، وجود دارد! در ادامه به شما خواهم گفت که از چه راه‌هایی می‌توان اعتبار محتوای یک سایت ایرانی را سنجید.
نحوۀ اعتبارسنجی محتوای یک سایت در ایران + ۱۴ شاخص
با توجه به محدودیت‌هایی که به آن‌ها اشاره کردم، فکر کردم که نمی‌توان دست روی دست گذاشت و به همین دلیل تصمیم گرفتم شاخص‌هایی را برای سنجش اعتبار محتواها در فضای وب فارسی تهیه کنم. شیوه‌ای که در پیش گرفتم، با تحقیق و پرس‌وجو از افراد در شبکه‌های اجتماعی مختلف ازجمله توییتر و اینستاگرام آغاز شد. درنهایت، با کمک و همراهی تیم نویسنده‌های وی‌پدیا، به ۱۴ شاخص برای اعتبارسنجی محتوا در فضای وب فارسی رسیدم که در ادامه به شما خواهم گفت.
۱) آگاهی از برند منتشرکننده
میزان اعتبار و شهرت سایتی که محتوایی را منتشر کرده است، گزینۀ مهمی محسوب می‌شود. برای آگاهی از این مسئله، از ۲ روش زیر می‌توان استفاده کرد:
- تشخیص اعتبار از طریق بررسی سایت: اگر سایتی که از طریق آن در حال خواندن محتوایی هستید، سایتی شناخته‌شده و مرجع است و همچنین بازدیدکننده‌های زیاد و فعالیت گسترده‌ای دارد، تا حد زیادی می‌توان به محتوای منتشرشده در آن اعتماد کرد. در غیر این صورت، اگر از اعتبار سایت اطمینان ندارید، اطلاعاتی را که در قسمت دربارۀ ما در سایت درج شده است، بررسی کنید و میزان شهرت و شناس‌بودن اعضای تحریریۀ آن را بسنجید.
- فعالیت در شبکه‌های اجتماعی: نوع فعالیت آن‌ها را در شبکه‌های اجتماعی بررسی کنید. تعداد فالوئرهای واقعی و تعامل آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی و همچنین میزان فعالیت برند در این شبکه‌ها، لزوماً مهر تأییدی بر اعتبار آن نیست، اما تا حد زیادی می‌تواند در شکل‌گیری حس اطمینان و اعتماد در افراد نقش داشته باشد.
۲) شکل ظاهری و ساختار سایت
سایت‌هایی که از نظر ظاهری ساختار مرتب و چشم‌نوازی دارند، حس اعتماد بیشتری را در بازدیدکنندگان به وجود می‌آورند. این خصوصیت از ۲ جنبه قابل بررسی است که به آن‌ها می‌پردازیم:
- سرعت لود سایت: بالابودن سرعت لود سایت، به ویژگی‌های فنی و هاست سایت برمی‌گردد و به همین دلیل، به کاربر این حس را منتقل می‌کند که سایت از نظر فنی قدرتمند است و درنهایت موجب افزایش ترافیک سایت نیز می‌شود.
- کاربرپسندبودن سایت: در اینجا موضوع (User Interface Design) UI یعنی طراحی رابط کاربری وUX (User Experience Design) یعنی تجربۀ کاربری مطرح می‌شود. هنگامی که کاربر با واردشدن به سایت، با ظاهر منظم و آراسته‌ای مواجه شود و همه‌چیز در سایت به‌راحتی در دسترس باشد، این احساس را در او ایجاد می‌کند که سایت برطبق اصول، برنامه‌ریزی و طراحی شده است. همچنین اعتماد کاربر تا حد زیادی جلب خواهد شد.
۳) تاریخ انتشار محتوا
تاریخ انتشار محتوا و بهروزبودن آن، می‌تواند عامل دیگری برای اعتمادکردن به محتوای آن باشد. البته این ویژگی به ۲ دستۀ کلی تقسیم می‌شود:
- محتواهای خبری: برای سایت‌های خبری، بهروزبودن تاریخ محتوا از اهمیت بالایی برخوردار است. می‌توان گفت اخباری که از تاریخ آن گذشته است، فاقد اعتبار است.
- محتواهای همیشه‌سبز: در سایت‌هایی که خبری نیستند و محتوای همیشه‌سبز منتشر می‌کنند، تاریخ به‌روزرسانی محتوا اهمیت دارد. معمولاً براساس ترندهای موجود و موضوعات جدیدی که مطرح می‌شوند، محتواها به‌روزرسانی شده و به دنبال آن، تاریخ انتشار محتوا هم باید به‌روزرسانی شود.
۴) رتبه در گوگل
سایت‌هایی که در موضوعات و عناوین مختلف و مرتبط با حوزۀ موردنظر شما، رتبۀ بالایی در گوگل دارند، چون مورد پسند و تأیید گوگل قرار گرفته‌اند، حس اطمینان و اعتماد را در افراد به وجود می‌آورند.
۵) شناسنامه‌داربودن محتوا
محتوای شناسنامه‌دار، حس اعتماد را در کاربران ایجاد می‌کند. این ویژگی با ۲ شاخصه قابل تعیین است:
- قابل تشخیص بودن نویسنده: اگر نام نویسندۀ محتوا درج شده باشد، صفحه‌ای برای معرفی نویسنده وجود داشته باشد و امکان سؤال‌پرسیدن از نویسنده دربارۀ محتوا و پاسخ او فراهم باشد، احساس اعتماد نسبت به نویسنده، در مخاطب شکل می‌گیرد.
- تجربه و توانایی نویسنده: توانایی، تجربه و تسلط نویسنده در ترجمه یا تألیف محتوا، یکی از نشانه‌های قابل اعتماد بودن محتوایی است که در حال خواندنش هستید.
۶) نگارش صحیح
شیوۀ نگارش محتوا و بهکاربردن اصول نگارشی صحیح، یکی از عوامل مهم در جلب اعتماد مخاطب است. در کنار آن، ۲ مورد زیر درخور توجه هستند:
- بهکاربردن اصطلاحات تخصصی: استفادۀ صحیح از اصطلاحات تخصصی و مرتبط با موضوع محتوا و همچنین استفاده از آن‌ها به‌گونه‌ای روان و قابل فهم برای مخاطب، حس خوشایندی را در او ایجاد می‌کند.
- نبود غلط املایی: وجود غلط املایی، دلیل بر معتبرنبودن محتوا نیست؛ اما وجود آن، خصوصاً وقتی مخاطب با تعداد زیادی غلط املایی مواجه می‌شود، حس ناخو‌شایندی را به هنگام خواندن محتوا ایجاد می‌کند.
۷) منبع‌دهی
منبع ذکرشده برای یک محتوا، از جنبه‌های مختلفی باید اعتبارسنجی شود. در ادامه به بررسی ۴ روش اعتبارسنجی منبع می‌پردازیم:
- اعتبار منبع: منبعی که برای محتوا استفاده می‌شود، خصوصاً برای مطالب تخصصی، باید در آن حوزه، مرجع و معتبر باشد. البته در نظر داشته باشید که در میان منابع خارجی، لزوماً هر منبع انگیسی‌زبانی قابل استناد نیست. به همین دلیل، تحقیق و بررسی دربارۀ اعتبار منابع خارجی نیز بسیار مهم است.
- محتوای تألیفی: در محتواهای تألیفی، وجود عبارت‌هایی که ناشی از نظر شخصی نویسنده باشد و به‌نوعی ردپای او را در محتوا نشان شود (عبارت‌هایی نظیر «به نظر من»، «من فکر می‌کنم» و…)، محتوا را برای خواننده قابل اعتمادتر خواهد کرد.
- محتوای کپی: اگر محتوا کپی‌شده از سایت‌های دیگر باشد، باید منبعی که محتوا از آن کپی شده است، ذکر شود.
- چندین منبع: وجود یک منبع برای محتوا، خود به‌تنهایی می‌تواند کافی باشد، اما وجود چندین منبع، این اطمینان را در مخاطب ایجاد می‌کند که نیازی به مطالعۀ منابع دیگر نیست و این محتوا به‌صورت جامع و کامل، محتوای چندین منبع را در اختیار شما قرار داده است.
۸) استفاده از آمار و ارقام
وجود آمار و ارقام در محتوا، حس مستند‌بودن محتوا را خصوصاً در محتواهای علمی، به وجود می‌آورد. اما توجه داشته باشید که در همۀ حوزه‌های محتوایی، امکان ذکر آمار و ارقام وجود ندارد.
۹) تعامل مخاطبان
سایتی که برای مخاطبان فضایی برای تعامل را فراهم می‌کند، درواقع آن‌ها را به سؤال‌پرسیدن، نظردهی و مشارکت تشویق و ترغیب می‌کند و این شرایط، حس اعتماد و اطمینان را در افراد به وجود می‌آورد.
۱۰) لینک‌دهی سایت‌های معتبر
اگر سایت‌های مرجع و معتبر، به سایت موردنظر شما لینکی داده باشند، تا حد زیادی می‌توان به محتواهای منتشرشده در آن اطمینان کرد. برای تشخیص این مسئله، کافی است در گوگل این عبارت را سرچ کنید: link:website domain (در قسمت Website Domain دامنۀ سایت موردنظر خود را بنویسید.) به این ترتیب، لینک‌های داده‌شده به این سایت، قابل مشاهده خواهند بود.
۱۱) پیشنهاد فعالان حوزه
اگر محتوایی که در حال خواندنش هستید، محتوایی تخصصی است، می‌توانید میزان اعتبار آن را از فعالان حرفه‌ای و باتجربه در این زمینه جویا شوید که از ۲ راه امکان‌پذیر است:
- تبلیغات و بازاریابی: اگر افراد حرفه‌ای و فعال در این حوزه، سایت یا برند ناشر محتوای موردنظر شما را پیشنهاد می‌کنند، تا حد زیادی آن محتوا قابل اطمینان خواهد بود.
- پرس‌وجو از فعالان حوزه: اگر محتوایی را خواندید که از صحت آن اطمینان نداشتید، می‌توانید نظر کارشناسانۀ افراد فعال و باتجربه در این زمینه را دربارۀ صحت محتوا جویا شوید و اگر آن‌ها تأیید کردند، به احتمال زیاد محتوای موردنظر شما قابل اطمینان است.
۱۲) مسائل فنی
برخی مسائل فنی، تا حدی می‌توانند حس اطمینان و اعتماد را در مخاطبان ایجاد کنند که به ۲ مورد در این زمینه می‌پردازیم:
- گواهی SSL: وجود HTTPS در آدرس دامنه و قرارگرفتن قفل در کنار آن، لزوماً مهر تأییدی بر معتبربودن سایت و محتواهای آن نیست، اما تا حد زیادی حس اطمینان را در مخاطبانی که به این مسئله آگاهی دارند، ایجاد می‌کند.
- بررسی صاحب سایت: از طریق سایت Whois و با ارائۀ لینک سایت، می‌توان اطلاعات مربوط به صاحب سایت را مشاهده و بررسی کرد که این کار حس اعتماد بیشتری را به وجود خواهد آورد.
۱۳) ادراک شخصی
هر فرد با استناد بر ادراک شخصی خود می‌تواند میزان اعتبار یک محتوا را بسنجد. برای شفافیت بیشتر، به ۳ نمونه از این موارد اشاره می‌کنیم.
- منطق ذهنی: هر فرد با توجه به درک شخصی و منطق ذهنی خود، تا حد زیادی می‌تواند غیرمستند‌بودن و نادرست‌بودن یک محتوا را تشخیص دهد که البته هرچقدر آموخته‌ها و تجربه‌های هر فردی بیشتر باشد، این توانایی در او قدرتمندتر خواهد بود.
- تناسب محتوا با حوزۀ کاری سایت: محتوایی که در سایت نوشته شده، باید با حوزۀ کاری سایت متناسب باشد. به‌طور مثال، اگر موضوع محتوا دربارۀ سیاست است اما سایت، یک فروشگاه مبلمان است، محتوای نوشته‌شده، غیرقابل استناد به نظر می‌رسد.
- لحن نوشتاری نویسنده: لحن نویسنده اگر علمی و مطمئن باشد، حس اعتماد را در افراد منتقل می‌کند.
۱۴) جسارت و خلاقیت
وجود وجه تمایز و خلاقیت یکی از راه‌های جلب اعتماد مخاطبان است. به بررسی ۲ مثال در این مورد می‌پردازیم:
- نگاه متفاوت: بررسی مسائلی که عموم افراد به آن باور دارند، با نگاهی تازه و متفاوت.
- فراتر از کلیشه‌ها: پرداختن به موضوعاتی که کاربر لزوماً به دنبال آن‌ها نبوده است.
جمع‌بندی
این ۱۴ موردی که به آن‌ها پرداختیم، نتیجۀ بررسی و پرس‌وجو از افراد با موقعیت‌های اجتماعی مختلف بود، تا ما را به یک جمع‌بندی جامع برساند. ما در وی‌پدیا همواره تلاش کرده‌ایم که تمامی مواردی را که گفته شد، برای محتواهایی که منتشر می‌کنیم در نظر بگیریم تا علاوه بر ارائۀ یک محتوای باکیفیت و کاملاً مستند، اعتماد و اطمینان مخاطب را نیز جلب کنیم.
به نظر شما چه معیار دیگری برای اعتبارسنجی یک محتوا در فضای وب فارسی وجود دارد که جای آن در این لیست خالی است؟ مشتاقانه منتظر نظرات و پیشنهادات شما هستیم.