آیا انتشار اسکرین شات جرم است؟ مجازات آن چیست؟
بررسی عواقب انتشار اسکرینشات در دنیا و ایران
این روزها اشتراک‌گذاری اسکرینشات در شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های پیام‌رسان بسیار رایج شده است. هدف افراد از این کار، معمولاً افزایش تعامل است. برخی اشخاص عواقب این کار را نادیده می‌گیرند، اما واقعیت این است که انتشار اسکرینشات از یک مکالمۀ خصوصی یا یک ایمیل می‌تواند شما را در مخمصۀ بزرگی بیندازد. شاید دربارۀ برخورد قانون با این عمل و مجازات‌های مرتبط با آن اطلاعات دقیقی ندارید و فکر می‌کنید آن‌قدرها هم مهم نیست.
در این مطلب از وی‌پدیا سعی می‌کنیم به برخی پرسش‌ها پاسخ دهیم: اگر از یک پیام خصوصی اسکرینشات بگیریم و آن را به‌صورت گسترده‌تر پخش کنیم، نقض حریم خصوصی است؟ در چه شرایطی انتشار اسکرینشات جرم محسوب می‌شود؟ مجازات آن در جهان و ایران چیست؟
آیا انتشار اسکرینشات جرم است؟
گرفتن اسکرینشات به‌خودیِ‌خود جرم محسوب نمی‌شود، بلکه انتشار آن با اهدافِ سوء، خلاف قانون است و مجازات دارد.
در تئوری، حتی به‌اشتراک‌گذاری اسکرینشات از یک عکس یا مقالۀ روزنامه هم می‌تواند مشکل‌ساز شود، اما در عمل معمولاً چنین اتفاقی نمی‌افتد؛ زیرا خبرگزاری‌ها و عکاس‌ها اغلب به دنبال شکایت نمی‌روند. بنابراین، مشکل واقعی زمانی ایجاد می‌شود که اسکرین‌شاتِ منتشرشده، یک مکالمۀ خصوصی را بدون رضایت طرف مقابل یا طرفین افشا کند.
در اینجا یک قاعدۀ کلی وجود دارد: شما نباید بدون رضایت و اجازۀ فرستندۀ یک پیام خصوصی، اسکرینشات مکالمۀ او را پخش کنید.
به‌طور معمول، اغلبِ پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی هر محتوایی را که خط‌مشی حریم خصوصی آن‌ها را نقض کند حذف می‌کنند. اما آنچه جای نگرانی دارد این است که به‌طور پیش‌فرض، انتشار اسکرینشات در این شبکه‌ها جرم محسوب نمی‌شود، مگر آنکه شخص ثابت کند که حریم خصوصی او نقض شده است.
در چنین شرایطی، موضوع شکایت در مراجع قانونی مطرح می‌شود. همان‌طور که گفتیم، در بسیاری از حوزه‌های قضایی در کشورهای مختلف جهان، انتشار اسکرینشات از ایمیل‌ها یا پیام‌های خصوصی شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها، بدون رضایت فرستندۀ پیام، غیرقانونی است.
معمولاً فرض بر این است که شرکت‌کنندگان در یک گفت‌وگوی خصوصی انتظار داشته‌اند که چت آن‌ها خصوصی بماند. اما مراجع قانونی برای جرم‌انگاری اسکرینشات و تعیین مجازات آن، موارد مختلفی را لحاظ می‌کنند؛ ازجمله:
- آیا انتظار حفظ حریم خصوصی منطقی است یا خیر؟
- آیا انتشار اسکرینشات باعث توهین، تهدید یا تخریب شخصیت و آبروی شخص شده است یا خیر؟
- آیا محتوای پخش‌شده ضرری را متوجه شخص کرده است یا خیر؟
برای مثال، اگر به‌عنوان یک کسبوکار آنلاین از پیام خصوصی یک مشتری اسکرینشات بگیرید و آن را در شبکه‌های اجتماعی پخش کنید، تقریباً به‌طور قطع نقض حریم خصوصی خواهد بود و کسبوکار یا سازمان در این رابطه مسئول است.
در سال ۲۰۱۵، پخش گستردۀ اسکرینشات از پست خصوصی یک زن در فیس‌بوک، نقض قانون حفظ حریم خصوصی تشخیص داده شد و دادگاه دریافت ۱۶۸۰۰۰ دلار غرامت برای این زن تعیین کرد.
مجازات انتشار اسکرینشات در دنیا
مجازات انتشار اسکرینشات در دنیادر اغلب کشورهای جهان، نقض حریم خصوصی دیگران جرم است و این شامل محرمانه‌بودن مکاتبات خصوصی نیز می‌شود. بنابراین، معمولاً هرگونه به اشتراک‌گذاری -اعم از عمومی یا غیرعمومی- یک گفت‌وگوی خصوصی، بدون رضایت طرف صحبت یا طرفین، غیرقانونی است. اگر یکی از طرفین راضی نبوده باشد، خطر شکایت و پرداخت غرامت وجود دارد.
شرکت HG.org، یک شرکت مطرح حقوقی در آمریکا، نوشته است که انتشار اسکرینشات با قصد انتقام، در برخی ایالت‌های آمریکا آزاد است. در سایت Life Hacker نوشته شده که ارسال اسکرینشات گفت‌وگوی خصوصی (بین دو نفر) می‌تواند جرم محسوب شود که البته به چند عامل بستگی دارد؛ ازجمله:
- هدف از انتشار اسکرینشات؛
- ماهیت کلی گرفتن اسکرینشات؛
- میزان ضرورت گرفتن اسکرینشات.
همچنین، در سایت Ask MetaFilter گفته شده:
اگر شما از سؤال و جواب و رفع اشکالتان در یک نرم‌افزار هم اسکرینشات بگیرید، عملاً حقوق طراح نرم‌افزار، حقوق مالکیت فکری و… را خدشه‌دار می‌کنید و احتمال اینکه مجرم شناخته شوید وجود دارد.
اسنپ‌چت درخصوص مجازات انتشار اسکرینشات معتقد است:
شما می‌توانید از چت خود با دیگران اسکرینشات بگیرید؛ ولی طبق قانون، اگر سوءاستفاده کنید، مجازات می‌شوید.
سایت Purdue به موضوع چت‌روم‌ها اشاره کرده و گفته است:
اسکرینشاتگرفتن از چت‌های دو‌نفره و انتشار آن جای شکایت دارد، اما این موضوع دربارۀ چت‌روم‌ها صدق نمی‌کند.
علاوه بر قوانین خاص هر کشور، مقررات عمومی حفاظت از داده‌ها (GDPR) نیز این موضوع را در سطح اتحادیۀ اروپا کنترل می‌کند. هرچند، این مقررات در اصل اشتراک‌گذاری داده‌های شخصی -ازجمله مکالمۀ خصوصی- درزمینۀ تجاری یا حرفه‌ای را پوشش می‌دهد، اما اگر اسکرینشات یک مکالمه در شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر، اینستاگرام، لینکدین یا فیس‌بوک به اشتراک گذاشته شود، GDPR نیز وارد عمل می‌شود.
مجازات انتشار اسکرینشات در ایران
در ایران نیز مانند سایر کشورهای جهان، اشاره به مجازات انتشار اسکرینشات، در قوانین مختلفی به چشم می‌خورد. «قانون جرایم رایانه‌ای» و «قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی» مهم‌ترین آن‌هاست.
در مادۀ ۱۶ و ۱۷ قانون جرایم رایانه‌ای به‌عنوان تخصصی‌ترین سند مرتبط با جرایم فضای مجازی، به جرم انتشار اسکرینشات اشاره شده است.
طبق مادۀ ۱۶ قانون جرایم رایانه‌ای، هرکس به‌وسیلۀ سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر، یا با علم به تغییر یا تحریف، منتشر کند، به‌نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
تبصره: چنانچه تغییر یا تحریف به‌صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد.
همچنین طبق مادۀ ۱۷ قانون جرایم رایانه‌ای، هرکس به‌وسیلۀ سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او، جز در موارد قانونی منتشر کند، یا در دسترس دیگران قرار دهد، به‌نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
آیا اسکرینشات سند محسوب می‌شود؟
قانون جرایم رایانه‌ای، صراحتاً افشای اسرار خصوصی دیگران را جرم می‌داند. البته مصادیق اسرار خصوصی در قوانین ایران به‌صورت مشخص تعریف نشده است و صرفاً در مادۀ ٨ قانون «احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی» به‌نوعی، نامه‌ها، عکس‌ها، نوشته‌ها و فیلم‌های خصوصی را از مصادیق بارز آن دانسته است.
دسترسی به محتوای نوشته‌ها یا عکس‌ها که در این ماده به آن اشاره شده، می‌تواند از طریق اسکرینشاتگرفتن از این اسرار صورت بگیرد و با این تفسیر می‌توان این ماده را نیز مرتبط با جرم انتشار اسکرینشات دانست.
در رویۀ قضایی و نظام عرفی، دایرۀ اسرار خصوصی از این هم وسیع‌تر است و نسخه‌های پزشکی، احکام دادگاه‌ها و اسناد مالی هم در این زمره قرار می‌گیرند.
همچنین، براساس مادۀ ۶۶٩ قانون مجازات اسلامی، تهدید به انجام عملی که ممکن است موجب ضرر آبرویی یا شرافتی یا افشای اسرار شخصی یا خانوادگی شود، خواه تهدیدکننده به این واسطه تقاضای مال به قصد اخاذی کرده باشد، خواه نکرده باشد، جرم مستقلی است که تا ۷۴ ضربه شلاق یا از یک ماه تا یک سال حبس برای آن در نظر گرفته شده است.
بنابراین، همین که کسی ما را به افشای اطلاعات خصوصی (شامل عکس‌ها، متن چت‌ها، صدای ضبط‌شده، فیلم و…) تهدید می‌کند، حتی اگر هرگز آن عمل را انجام ندهد (که در اکثر مواقع این تهدیدات هرگز عملی نمی‌شود)، ارتکاب جرم تهدید از سوی او قطعی و برای ما قابل شکایت و پیگیری است.
کسانی که به‌وسیلۀ اسکرینشات مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند، با مراجعه به دادسرای جرایم رایانه‌ای و مراجع انتظامی مثل پلیس فتا می‌توانند از شخصی که از آن‌ها سوءاستفاده کرده شکایت کنند.
حرف آخر…
این واقعیت که انتشار یک مکالمه ممکن است نقض حریم خصوصی نباشد یا پیگرد قانونی آن توسط فرد شاکی خسته‌کننده به نظر برسد، بدان معنا نیست که شما می‌توانید با خیال راحت این کار را انجام دهید. قانون اصولی را برای جلوگیری از آسیب ناشی از برخی رفتارهای آنلاین مانند زورگویی سایبری، انتشار اطلاعات شخصی و… تعیین کرده است.
بنابراین، قاعدۀ کلی این است که شما نباید از پیام خصوصی یک فرد اسکرینشات بگیرید و آن را به‌طور گسترده‌تر پخش کنید؛ دست‌کم بدون اجازۀ او این کار را نکنید. اگر هم خودتان به طریقی مورد سوءاستفاده قرار گرفتید، از پیگیری حق خود کوتاه نیایید.