منظور از عمق دانش (Depth of Knowledge) چیست؟
عمق دانش چند سطح دارد؟
عمق دانش مفهومی است که در اواخر دهۀ ۱۹۹۰ مطرح شد. در این مطلب از وی‌پدیا به بررسی معنای این مفهوم، هدف از ابداع آن و سطوح مختلف آن می‌پردازیم.
عمق دانش چیست؟
عمق دانش (Depth of Knowledge) که آن را به‌اختصار DOK هم می‌گویند، به میزان درکی اشاره می‌کند که نیاز است تا به یک سؤال پاسخ داده شود یا یک فعالیتی انجام داده شود. از این مفهوم بیشتر درمورد تفکری که دانش‌آموزان در حین ارزشیابی‌های مختلف به انجام آن نیاز دارند، استفاده می‌شود.
طبق باور بسیاری، مفهوم عمق دانش را محققی به نام نورمن ال. وب در مرکز تحقیقات آموزشی ویسکانسین توسعه داده است. مدل عمق دانش در سیستم آموزشی، بسیار رایج و پراستفاده است. به عبارت ساده‌تر، عمق دانش چارچوبی است که چالش‌ها، سناریوها، درخواست‌ها و زمینه‌ها را به گروه‌های مختلف تقسیم می‌کند.
هدف از چارچوب DOK چیست؟
اگرچه این چارچوب اصالتاً برای استانداردهای ریاضیات و علوم توسعه داده شده بود، اما از آن برای تمامی مباحث استفاده می‌شود و بیشتر برای خلق ارزیابی‌های ایالتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مدل تضمین می‌کند که پیچیدگی ارزیابی‌ها (امتحان‌ها) با استانداردهای موجود تطبیق دارد. وقتی از مدل عمق دانش پیروی می‌شود، درواقع به دانش‌آموزان مجموعه‌ای از فعالیت‌هایی که به‌مرور سخت‌تر می‌شوند می‌دهند تا مشخص شود چقدر می‌توانند انتظارات را برآورده کنند و به ارزیابان این اجازه را می‌دهند که عمق دانش همه‌جانبۀ آن‌ها را بسنجند.
عمق دانش چند سطح دارد؟
این وظایف درواقع به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که همۀ مهارت‌های موردنظر استاندارد را شامل شوند؛ از پایه‌ای‌ترین‌ها گرفته تا پیچیده‌ترین و انتزاعی‌ترین واحدهای دانش و مهارت. این سطوح از ساده تا سخت در ۴ رده دسته‌بندی شده‌اند:
۱) سطح اول
این سطح شامل به‌خاطرآوردن حقایق، مفهوم‌ها، اطلاعات و رویه‌هاست که ریشۀ حفظ‌کردن و فراگیری دانش پایه به شمار می‌رود. این سطح عبور از مراحل بالاتر را ممکن می‌کند. سطح یک دانش عنصری ضروری در یادگیری است که دانش‌آموزان را به فراتررفتن از بیان صِرف اطلاعات ملزم نمی‌کند. پیدا‌کردن تسلط بر وظایف سطح اول، پایه‌ای قوی برای دانش‌آموز ایجاد می‌کند؛ مانند این سؤال: گروور کلیوند کیست و چه کرد؟
۲) سطح دوم
سطح ۲ شامل کاربرد محدود مهارت‌ها و مفاهیم است. یک ارزیابی رایج این مرحله استفاده از اطلاعات برای حل مشکلی چندمرحله‌ای است. برای گذر از این مرحله، دانش‌آموزان باید قادر باشند دربارۀ اینکه چگونه باید از حقایق و جزئیات ارائه‌شده استفاده کنند تصمیم بگیرند و در‌عین‌حال بتوانند شکاف‌ها را به‌وسیلۀ سرنخ‌های موجود پرکنند. آن‌ها باید فراتر از به‌خاطرآوردن صِرفِ مفاهیم بروند و برای پاسخ به سؤالات، ارتباطی بین اجزای مختلف اطلاعات ایجاد کنند؛ مانند این سؤال: حکومت‌های تمامیت‌خواه و دیکتاتوری را با هم مقایسه کنید.
۳) سطح سوم
سطح سوم DOK شامل تفکر و استدلال استراتژیک می‌شود که پیچیده و انتزاعی است. دانش‌آموزانی که وظایف سطح ۳ را به اتمام می‌رسانند، باید مشکلات مرکب جهان واقعی را همراه با خروجی‌ای قابل پیش‌بینی تحلیل و ارزیابی کنند. آن‌ها باید استراتژی‌های منطقی را که باعث حل مشکل می‌شوند پیاده‌سازی کنند و برای ایجاد راه‌حل‌ها از مهارت‌هایشان در زمینه‌های مختلف بهره ببرند. از دانش‌آموزان در این سطح توقع چندوظیفگی می‌رود؛ مانند این سؤال: نتایج یک نظرسنجی درمورد تکالیف در مدرسۀ خود را انجام دهید و آن را تجزیه‌و‌تحلیل کنید. این اطلاعات را در یک نمودار به نمایش بگذارید و از آن نتیجه بگیرید.
۴) سطح چهارم
این سطح شامل تفکر برای حل مشکلات پیچیده و مشکلات معتبر با خروجی غیرقابل پیش‌بینی است. دانش‌آموزان باید بتوانند در‌حالی‌که کار خود را انجام می‌دهند و روش خود را برای تطبیق اطلاعات بیشتر تغییر می‌دهند، به‌طور استراتژیکی تحلیل و تحقیق نیز انجام دهند. این نوع ارزیابی نیازمند تفکر پیچیده و خلاقانه است و چون پایانِ بازی دارد و درواقع جواب مشخصی ندارد، دانش‌آموز باید بداند که چگونه باید روند را ارزیابی کند و چگونه راه‌حل‌ها را تعیین کند؛ مانند این سؤال: کالا یا راه‌حلی را اختراع کنید که زندگی یک دانش‌آموز را راحت‌تر کند.
درنهایت، ارزیابی‌ها و امتحان‌هایی که شامل تمامی این سطوح باشد، می‌تواند اطلاعات جامعی دربارۀ عمق دانش دانش‌آموزان ارائه دهد.