«وقتی توفان تمام می‌شود، یادت نمی‌آید چطور از دل آن گذشتی، چطور از آن جان به در بردی. اما در این میان یک چیز قطعی است: وقتی توفان را پشت‌سر می‌گذاری، دیگر همان آدم قبل از وقوع توفان نیستی.» شاید آقای موراکامی هیچ‌وقت فکر نمی‌کرد این جملۀ کتابش چقدر دربارۀ عبور از بحران مالی در کسبوکار صدق می‌کند.
بحران‌های مالی در هر جغرافیا و زمانی ممکن است جلوی در کسبوکار شما سبز شوند. آنها به اندازه و قدمت کسبوکار شما اهمیتی نمی‌دهند و همیشه می‌آیند تا عیار مدیریت کسب‌وکارتان را بسنجند. در این بین، مدیریتی موفق‌تر است که راه مواجهه با بحران را بهتر بلد باشد.
در این بلاگ قصد داریم با پیشنهاد ۱۰ راه به شما بگوییم که چطور در زمان به‌وجود‌آمدن بحران مالی در کسبوکار با آن مواجه شوید. راه‌هایی که ما در ادامه به توضیح آنها می‌پردازیم بیشتر مناسب کسب‌وکارهای کوچک و متوسط هستند.
بحران مالی چیست؟
به موقعیت‌های متفاوتی که در آن قیمت دارایی‌ها با کاهش شدید ارزش مواجه می‌شود، کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگان قادر به پرداخت بدهی‌های خود نیستند و مؤسسات مالی با کمبود نقدینگی مواجه می‌شوند، بحران مالی می‌گویند. یک بحران مالی اغلب با آشفته‌شدن عملیات بانکی همراه است که طی آن سرمایه‌گذاران در مدت کوتاهی دارایی‌هایشان را می‌فروشند یا از حساب‌هایشان پول برداشت می‌کنند؛ آنها می‌ترسند ارزش دارایی‌هایشان در صورت ماندن در یک مؤسسۀ مالی، کاهش یابد.
دلایل مهمی که به بحران‌های مالی منجر می‌شوند عبارت‌اند از: ترکیدن حباب‌های مالی، سقوط بازار سهام، سقوط دولت، بحران ارزی و… . گستردگی یک بحران ممکن است به بانک‌ها محدود شود یا اینکه اقتصاد یک منطقه، کشور یا سراسر جهان را تحت‌تأثیر قرار دهد.
چطور از بحران مالی در کسبوکار نجات پیدا کنیم؟
اگر بخواهیم صادقانه بگوییم، راه‌حلی واحد برای تمام کسب‌وکارها وجود ندارد تا بتوانند با موفقیت از بحران‌های مالی نجات پیدا کنند؛ ولی توجه به نکات زیر باعث می‌شود تا کارآمدتر با این شکل از بحران مواجه شوید و از آن نجات پیدا کنید.
۱) علت بحران را شناسایی کنید
اولین قدم برای عبور از بحران مالی در کسبوکار، شناختن علت اصلی آن است. ممکن است این بحران دلایل داخلی یا خارجی داشته باشد، ممکن است علت به‌وجود‌آمدن آن، وجود دولتی ناکارآمد باشد، یا اینکه اوضاع اقتصادی جهان در آن دخیل باشد. علاوه‌بر‌این، باید شناسایی کنید که این بحران موقتی است یا قرار است برای مدتی طولانی مهمان کسبوکار شما باشد. سپس بسته به اینکه تخمین بزنید بحران قرار است چه میزان طول بکشد، باید راه‌حل میان‌مدت یا طولانی‌مدت برای آن در نظر بگیرید.
به‌طور مثال، با شیوع کرونا اکثر کسب‌وکارها در روزهای اول متوجه شدند که این بحران جهانی است و قرار است حداقل چندسالی با تبعات اقتصادی آن دست‌وپنجه نرم کنند. پس استراتژی‌های مالی و نوع بودجه‌بندی خود را براساس یک بحران جهانی و چندساله دوباره تنظیم کردند.
۲) خودتان را استثنا فرض نکنید
مهم نیست دلیل بحران مالی در کسبوکار شما خارجی باشد یا داخلی، درون‌سازمانی باشد یا برون‌سازمانی؛ دیر یا زود برای هر کسب‌وکاری یک یا چند نوع بحران به وجود می‌آید. وقتی با این فرض کسب‌وکارتان را راه‌اندازی می‌کنید، راحت‌تر با مشکلات مواجه می‌شوید.
به‌جای بغل‌کردن زانوی غم، بیشتر راجع به استراتژی‌های مختلف آموزش ببینید و با افراد باتجربه مشورت کنید و ببینید چطور می‌توانید از این بحران، به‌شکلی بهتر عبور کنید. مطمئن باشید آنها چند پیراهن بیشتر از شما در بحران‌های مالی پاره کرده‌اند.
۳) هزینه‌های اضافی را حذف کنید
متأسفانه باید بگوییم با وجود بحران مالی در کسبوکار، باید محتاطانه‌تر با مخارجی که دارید رفتار کنید. ببینید که چه کارهایی در کسبوکار شما هزینه‌هایی اضافی می‌تراشند. مثلاً ممکن است لازم باشد تا خوراکی‌های رایگانی را که روزانه در اختیار کارمندان سازمانتان قرار می‌دهید حذف کنید یا اینکه تصمیم بگیرید که برای مدتی از جشن‌های متداول در سازمانتان خبری نباشد.
علاوه‌بر‌این، برای حذف برخی هزینه‌های اضافه لازم است با تأمین‌کنندگانتان رابطۀ کاری بهتری برقرار کنید و از آنها بخواهید تا در هزینه‌هایی مثل حمل‌ونقل تخفیف قائل شوند، یا کالاهای مورد نیاز شما را به‌شکل قسطی در اختیارتان بگذارند.
یکی دیگر از راه‌حل‌ها برای کم‌کردن هزینه‌ها، وجود اتوماسیون بالاست. بعد از کرونا مشخص شد خیلی از کسب‌وکارها می‌توانند از راه دور کارمندان خود را مدیریت کنند و با افراد به‌شکل فریلنسر همکاری کنند. این امکان همکاری از راه دور باعث شد که خیلی از سازمان‌ها شرکت‌های خود را کوچک‌تر کنند، اجارۀ کمتری بپردازند و به‌خاطر حضور کارمند، حق بیمه‌ای ندهند که در توان سازمان نباشد.
۴) بودجه‌بندی خودتان را عوض کنید
می‌دانیم که به احتمال زیاد وقت زیادی را به تنظیم بودجه در کسب‌وکارتان اختصاص داده‌اید؛ ولی وقتی بحران مالی در کسبوکار به وجود می‌آید، لازم است در‌این‌باره از خود انعطاف نشان دهید.
در زمان بحران باید تمرکز بودجه‌بندی خود را از روی کارهای توسعه‌گرا بردارید و به تعویق بیندازید، و بیشتر روی کارهای پول‌ساز تمرکز کنید. مثلاً بهتر است در این دوران در نمایشگاه‌های مربوط به صنعت خود حضور چندان فعالی نداشته باشید یا شعبۀ جدیدی برای برندی که دارید در نظر نگیرید.
۵) استراتژی فروشتان را عوض کنید
داشتن بحران مالی در کسبوکار باعث می‌شود روی خیلی از استراتژی‌هایتان تجدیدنظر کنید؛ ازجمله استراتژی فروش. به یک قدم قبل از بحران مالی برگردید و ارزیابی کنید که کدامیک از استراتژی‌های فروش برای کسبوکار شما پاسخ‌گو بودند و کدامیک نبودند. سپس اولویت‌بندی کنید که در بحران مالی به‌وجود‌آمده، کدامیک را بیشتر استفاده کنید.
مثلاً ممکن است قبل از بحران، بیلبوردهای تبلیغاتی محیطی سود زیادی را به کسبوکار شما می‌رساندند، ولی بعد از بحران، بازاریابی دیجیتال در حوزۀ کاری‌تان روی بورس آمده باشد؛ پس به نفعتان است تا کانال تبدیل مخاطب به مشتری را از بیلبورد محیطی به شبکه‌های اجتماعی تغییر دهید.
۶) بزرگ‌ترین منتقد خود شوید
اینکه بخواهید منتقد خود و برنامه‌هایی که برای کسب‌وکارتان دارید بشوید، کار دلچسبی نیست؛ به‌خصوص وقتی که قرار باشد این انتقاد در طی بحران مالی در کسبوکار اتفاق بیفتد. با‌این‌حال، بدون تعارف، چاره‌ای غیر از انتقاد از استراتژی‌هایتان ندارید.
باید با این واقعیت مواجه شوید که بحران، روی برنامه‌هایی که برای گسترش و سود‌آوری بیشتر داشتید تأثیر منفی گذاشته و برنامه‌هایتان به هر دلیل حریف آن نشده است. اشکالی ندارد؛ خیلی از کسب‌وکارها وضعیتی مشابه شما دارند. بهترین عکس‌العمل در این مواقع این است که کمی از بالا به برنامه‌هایتان نگاه کنید و با جدیت تمام به اصلاح یا حذف استراتژی‌هایی بپردازید که سودی به سازمان شما نمی‌رسانند.
مثلاً بررسی کنید و ببینید رقبایتان در همین زمان بحران چه نقشه‌ای برای پیش‌بردن اهدافشان انجام داده‌اند که شما از آن غافل شدید؟ برای چند دقیقه خودتان را بابت این غافل‌شدن سرزنش کنید و این بار سعی کنید با توجه به شرایط و اهداف سازمانتان نقشه‌ای بهتر بکشید.
۷) سطح موجودی‌تان را متعادل کنید
یکی از چالشی‌ترین کارها در بحران مالی برای کسب‌وکارهای محصول‌محور، متعادل‌نگه‌داشتن میزان نقدینگی و محصولات موجود است. اگر نقدینگی سازمان در حالت آماده‌باش و زیاد باشد، محصولات کم شده و مشتریان نمی‌توانند نیاز خود را از طریق کسبوکار شما برطرف کنند. همین اتفاق در رضایت مشتری و وفاداری به برند آنها تأثیر می‌گذارد.
از طرفی، اگر نقدینگی کم و موجودی محصولات زیاد باشد، آمادگی ریالی سازمان شما برای اتفاقات احتمالی ناخوشایند کمتر می‌شود. پیشنهاد ما به شما این است که ارزیابی سریع و دقیقی از میزان نقدینگی و محصولات پرفروش و کم‌فروش داشته باشید. برای حفظ تعادل موجودی، محصولات کم‌فروش را به محصولات پرفروش‌تر اختصاص دهید تا رضایت مشتری برندتان کمتر زیر سؤال برود.
۸) از منابع مختلف درآمد کسب کنید
سازمان‌ها باید به تنوع درآمد به‌عنوان یک استراتژی کاهش ریسک در بحران مالی کسب‌وکارها نگاه کنند. اگر تمام درآمدتان از یک مشتری، محصول یا خدمت باشد، ریسک مالی سازمان شما به‌طور قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند.
این کسب درآمد از منابع مختلف، فقط مربوط پیدا‌کردن مشتری و فروختن محصول یا خدمت نمی‌شود. گاهی‌اوقات باید به این فکر کنید که چطور به‌واسطۀ بازارهای دیگر کسب درآمد کنید. مثلاً شاید بهتر باشد بازارهای ارزی، طلا و بورس را ارزیابی کنید و بخشی از نقدینگی سازمانتان را در این بازارهای مالی سرمایه‌گذاری کنید تا در صورت رشد بهتر آنها، کمبود فروش یا مشتری خود را جبران کرده و کسب‌وکارتان را سرپا نگه دارید.
۹) از بردهای کوچک خوشحال شوید
اگر کسبوکار کوچک یا متوسطی دارید و بحران مالی در کسبوکار برایتان اتفاق افتاده است، باید با این واقعیت مواجه شوید که متأسفانه حداقل تا میان‌مدت قرار نیست توسعۀ زیادی پیدا کنید. شما قرار است به بهترین شکلی که می‌توانید دوام بیاورید؛ درنتیجه از هر پیشرفتی هرچند کوچک خوشحال شوید و به سازمانتان افتخار کنید.
از طرف دیگر، به‌عنوان یک سازمان کوچک یا متوسط، به احتمال زیاد تجربۀ گذر از بحران را ندارید؛ درنتیجه بهتر است ریسک‌های بزرگ نکنید. این دوران بهترین زمان است تا از نحوۀ مدیریت و کسب درآمد کسب‌وکارهای بزرگ‌تر درس بگیرید، به‌شکلی کامل آن را بررسی کنید، و در صورت امکان، در مقیاس کسبوکار خودتان آن را اجرا کنید.
۱۰) افراد بااستعداد را نگهداری و جذب کنید
این جمله که استعداد افراد در مواقع بحران گُل می‌کند دروغ نیست. شاید برایتان جالب به نظر برسد، ولی گاهی‌اوقات در دوران بحران، افراد با رتبۀ پایین‌تر از مدیران، راه‌حل‌های خلاقانه‌تری به ذهنشان می‌رسد. دلیل این اتفاق چیزی نیست جز تفاوت زاویۀ دید. مدیران موانع را می‌بینند، درحالی‌که کارمندان برای به‌دست‌آوردن موقعیت بهتر، روی راه‌حل‌ها تمرکز می‌کنند.
وقتی در دوران بحران می‌بینید که کارمندتان پیشنهاد قابل بررسی و قابل توجهی دارد، از این پیشنهاد استفاده کنید؛ وگرنه ممکن است او را از دست بدهید و در آینده‌ای کوتاه ببینید راه‌حلی که به شما پیشنهاد داده بود، در سازمان رقیبتان مورد استفاده قرار گرفته است. از طرف دیگر، گاهی‌اوقات سازمان‌ها برای نجات از بحران مالی در کسبوکار مجبور می‌شوند کارمندان بااستعداد خود را تعدیل کنند. این بهترین فرصت برای سازمان شماست که نیروهای بااستعداد تعدیل‌شده را جذب کنید و بگذارید در موقعیت شغلی‌ای بهتر از جای قبلی شروع به کار کنند.
در آخر:
تاریخ اثبات کرده است که دیر یا زود هر نوع بحرانی که به وجود آمده تمام می‌شود و بالاخره همه‌چیز به حالت عادی برمی‌گردد، حتی بحران‌های مالی!
به‌عنوان صاحب یک کسبوکار، اگر دغدغۀ این را دارید که به‌شکلی موفق از بحران مالی عبور کنید، باید با رفتاری منعطفانه با آن رو‌به‌رو شوید. به یاد داشته باشید همیشه کسب‌وکارهایی وجود داشته‌اند که از سخت‌ترین بحران‌ها سربلند بیرون آمده‌اند، پس چرا شما یکی از آنها نباشید؟
اگر کسب‌وکارتان با فضای دیجیتال گره خورده و تا‌به‌حال بحران مالی را تجربه کرده‌اید، ما در وی‌پدیا کنارتان هستیم تا دانشمان را درزمینۀ بازاریابی و کسب درآمد از این فضا با شما شریک شویم. همراهمان باشید.
با سلام وعرض ادب،من در حال نوشتن یک کتاب در حوزه مدیریت مالی کسب و کار هستم.مطالب شما بسیار جالب بود ومن قصد استفاده از آنها را دارم.
من عباس نعمت الهی هستم وقبلاً کتابی با عنوان ورشکستگی از نگاه دیگر نوشته ام.
خواهش می کنم در صورت راضی بودن اجازه استفاده از مطالب را بفرمائید.البته از طریق ایمیل
با تشکر