چطور می‌توان چیزی را به‌صورت ریز و نامحسوس به رخ دیگران کشید؟ اجازه بدهید کمی جزئی‌تر بپرسیم: تصور کنید می‌خواهید موفقیت، موقعیت خوب، تجربه، مهارت یا پیروزی‌تان در یک مسابقه را جار بزنید و به دیگران بگویید؛ در‌عین‌‌حال هم نمی‌خواهید فردی فخرفروش، متکبر و خودپرست به نظر برسید. خب، چگونه حرف خود را می‌زنید؟ کافی است کمی در شبکه‌های اجتماعی به‌خصوص اینستاگرام و توییتر چرخ بزنید تا الگوی آن دستتان بیاید:
- «چقدر اینترنت بد شده، از صبح آیفون ۱۳ پرومکس یک‌ترابایتم به اینترنت وصل نمی‌شه. نمی‌تونم با ایرپادپروم از اسپاتیفای آهنگ گوش کنم.»
- «خوش‌به‌حالتون که خونتون کوچیک و جمع‌وجوره، من هر سال باید کلی پول بدم به شرکت‌های خدماتی برای تمیزکردن خونه‌م.»
- «دیشب خیر سرمون رفتیم نیاوران، رستوران مستوران! درسته لاکچریه، اما آخه لعنتی ۱ میلیون و ۶۰۰ تومان یه پرس شیشلیک و کباب ساده؟؟؟»
در این مطلب از وی‌پدیا، این تکنیک را که Humblebrag نام دارد معرفی می‌کنیم. همچنین، توضیح می‌دهیم که چرا مردم از این رفتار بیزارند و درکل چگونه باید از خود تعریف کرد.
Humblebrag چیست؟
Humblebrag، تکنیکی است که از آن برای فخرفروشی متواضعانه استفاده می‌شود. وقتی فردی می‌خواهد به‌صورت زیرپوستی و غیرمستقیم پز چیزی را به دیگران بدهد (که از قضا، بابت آن راضی و خوشحال است)، هنگام صحبت طوری وانمود می‌کند که انگار از آن خجالت‌زده، شاکی و نالان است یا درکل، برایش اهمیتی ندارد.
برای معنی هامبل‌برگ، واژۀ جایگزین دقیقی در فرهنگ لغت ما تعریف نشده است. معمولاً از آن با خودستایی فروتنانه، پز زیرپوستی، سوسکی پزآمدن، شوآف متواضعانه، شوآف سوسکی یا اَدا و اطوار فروتنانه یاد می‌کنند.
سال‌ها قبل راشد انصاری (مشهور به خالو راشد)، در یکی از کتاب‌های خود از اصطلاح پُزناله برای چنین مفهومی استفاده کرد. این نویسنده و طنزنویس عزیز، در مصاحبه‌ای، برای توضیح این لغت از فردی مثال زد که با ناله و نارضایتی می‌خواهد ماشین گران‌قیمت خود را به دیگران پز بدهد و می‌گوید: «خوبه ماشین فراری ندارید، من برای یه تعویض روغن باید بکوبم برم اون سر شهر».
این روزها در شبکه‌های اجتماعی هم استفاده از پزناله به‌جای هامبل‌برگ رایج شده است و می‌توان گفت جایگزین بسیار خوبی به حساب می‌آید.
چرا در شبکه‌های اجتماعی پزناله رواج دارد؟
کاربرانی که هامبل‌برگ می‌کنند، با یک تیر ۳ نشان می‌زنند. آن‌ها با این کار، چیزی را که می‌خواهند، شوآف و نمایش می‌دهند و چون کمی گله و شکایت قاطی‌‌‌اش کرده‌اند، همچنان فروتن و متواضع به نظر می‌رسند. از همه مهم‌تر اینکه سیلی از توجه، تحسین و همدردی مردم هم به سمتشان سرازیر می‌شود.
به‌گفتۀ روان‌شناسان، ریشۀ واقعی پز‌دادن و لاف‌زدن افراد، میل به دیده‌شدن و دریافت توجه دیگران است. در فضای آنلاین هم کاربران با هامبل‌برگ همین منظور را دنبال می‌کنند.
البته این رفتار در شبکه‌های اجتماعی به‌وفور و بسیار بیشتر از زندگی واقعی به چشم می‌خورد. می‌توان یکی از علت‌های آن را مشخص‌نبودن زبان بدن و لحن کلام افراد در صفحات آنلاین دانست. در حالت عادی، وقتی با کسی دربارۀ داشته‌ها یا دستاوردهای خود صحبت می‌کنیم، لحن کلام و زبان بدنمان هم به کمک ما می‌آید. ضمن اینکه در حین صحبت می‌توانیم با توجه به واکنش و حالت بدن شنونده، نحوۀ بیان خود را تغییر دهیم و مسیر گفت‌وگو را به‌سمت درستی پیش ببریم.
درحالی‌که در فضای آنلاین چنین امکانی وجود ندارد و مردم فقط کلماتِ یکدیگر را می‌بینند. به‌علاوه، این را هم می‌دانند که فخرفروشی تا چه حد در بین دیگران ناپسند و متکبرانه جلوه می‌کند؛ بنابراین خواه یا ناخواه ممکن است تنها راه بیان خود را پزناله‌کردن ببینند.
پزناله کنیم یا بلندبلند فخر بفروشیم؟
در سال ۲۰۱۸، دانشگاه هاروارد و دانشگاه کارولینای شمالی، چپل هیل (Chapel Hill)، مطالعۀ تحقیقی گسترده‌ای را دربارۀ پزناله و واکنش دیگران به آن انجام دادند. در نتایج به‌دست‌آمده مشخص شد که مردم به فخرفروشی‌های علنی (در مقایسه با پزناله‌ها) واکنش بهتری نشان می‌دهند.
برای مثال، در یکی از تست‌ها، ابتدا کاربری این پست را منتشر کرد: «این عالیه! کارآموزی رؤیایی‌ام رو گرفتم، بودجه برای سفر به پاریس رو هم همین‌طور. وای! واقعاً خیلی سخته انتخاب بین این دو تا». سپس، جملۀ آخر یعنی بخش سختی تصمیم‌گیری را حذف و مجدداً آن را به اشتراک گذاشت. بار دوم، نظرات ثبت‌شده توسط کاربران تا ۸۵درصد افزایش پیدا کرد.
درواقع، کاربران ترجیح می‌دهند که افراد به‌جای تظاهر به تواضعی دروغین، آشکارا از حس خود و آنچه می‌خواهند بقیه بدانند، تعریف کنند. البته آن‌ها از فخرفروشی و پز علنی هم دل خوشی ندارند و آن را هم رفتاری منفی تلقی می‌کنند، اما به ۲ دلیل پزناله را در سطحی پایین‌تر می‌بینند:
- هامبل‌برگ در بیشتر مواقع با نگاهی از بالا و ایجاد حس حقارت در دیگران همراه است. به جملاتی که در مثال‌ها آمده بود، دوباره نگاهی بیندازید؛ کدام‌یک چنین حسی را به شما منتقل می‌کنند؟
- همچنین باید گفت این رفتار، نمایش بارزی از عدم صداقت فرد با مخاطبانش است. دوگانگی و دورویی از رفتارهایی به شمار می‌روند که به‌‌هیچ‌وجه در ظرفیت تحمل مردم نمی‌گنجند.
البته گاهی این رفتار کاملاً ناخواسته و بدون اینکه فرد متوجه باشد از او سر می‌زند و نمی‌توان همیشه آن را به پای قصد و غرض گذاشت.
با تمام این اوصاف، بعضی مواقع هم ضرورت ایجاب می‌کند که افراد مهارت خود را به نمایش بگذارند و پز کارهای کردۀ خود را بدهند. درست یا غلط، این کار در دنیای کاری باعث می‌شود به چشم مدیران و تصمیم‌گیرنده‌ها در سازمان‌ها بیایند و مسیر ارتقا و پیشرفت به رویشان باز شود. اما چگونه باید عمل کرد که به‌جای فرورفتن در چشم‌ها، از آن‌ها نیفتاد؟
چگونه از خودمان تعریف کنیم که نه فخرفروشی باشد، نه پزناله؟
اگر می‌خواهید کمی خود را تبلیغ کنید، بهتر است صادقانه باشد. به‌سادگی و به‌دور از عجز و ناله، از دستاوردها و مهارت‌های خود صحبت کنید. به‌هر‌حال، همان‌طور که گفته شد، این روش نسبت به پزناله‌کردن، بازخوردهای بهتری در پی دارد.
در شرایطی هم می‌توان آن را با یک شوخی همراه کرد؛ برای مثال «جایزۀ فلان را بردم، اگه برای پس‌گرفتنش زنگ زدند، بهتون اطلاع می‌دم».
بهترین روش این است که دوستان یا همکارانتان از دانش و دستاوردهای شما صحبت کنند. این کار علاوه بر نگاه مثبت، اطمینان بیشتری هم در مردم ایجاد می‌کند. اصولاً وقتی کسی از خودش تعریف می‌کند، عده‌ای تصور می‌کنند که فقط لاف می‌زند یا به‌اصطلاح قپی می‌آید. تأیید و تعریف دیگران، این احتمال را در ذهن‌ها به حداقل می‌رساند.
همۀ این‌ها را گفتیم، اما بیایید با یکدیگر صادق باشیم و به‌دور از آمار و تحقیقات، نگاهی مستقل به پزناله بیندازیم. خودمانیم، آیا ما همیشه متوجه پزناله‌بودن یک پست می‌شویم؟ واقعیت این است که فقط باید کمی دقت و ظرافت به خرج داد؛ آن‌وقت مخاطبان نه‌تنها متوجه فخرفروشی نمی‌شوند، بلکه با نظرات، ایده‌ها و تشویق‌های خود، آن را همراهی هم می‌کنند.
از این به بعد، حتماً ریزبینانه‌تر به این نوع پست‌ها نگاه خواهید کرد و با دیدن مشارکت بالای مخاطبان، متوجه منظورمان می‌شوید. با این حساب، آیا باید بی‌خیال هنر ظریف پزناله شد و برچسب خودنما را به جان خرید؟