❗️ علامت تعجب چیست؟ کاربرد علامت تعجب در فارسی
چگونه استفادۀ افراطی از علامت تعجب را کنار بگذاریم؟
از اینکه دیگران در استفاده از علامت تعجب زیاده‌روی می‌کنند چه حسی دارید؟ آیا از آن حس بدی می‌گیرید؟ یا شاید خودتان هم از دستۀ افراط‌‌کاران باشید!!!!
با گسترش شبکه‌های اجتماعی، استفادۀ افراطی از علامت تعجب به چالشی جدید تبدیل شده و مایۀ نگرانی است. کمی عجیب به نظر می‌رسد، اما واقعیت دارد. «او در جوابم از یک قطار علامت تعجب استفاده کرد. آیا از دست من عصبانی است؟ آیا ایدۀ من به نظرش مسخره آمد؟ آیا او از چیز دیگری ناراحت است و عصبانیت خود را این‌گونه خالی می‌کند؟ آیا باید از او بپرسم که منظورش چیست؟» می‌بینید؟ دنیایی از سوء‌تفاهم!
در این مطلب از وی‌پدیا، می‌خواهیم به علامت تعجب و تبعات استفادۀ بیش از حد از آن بپردازیم.
علامت تعجب (!) چیست؟
علامت تعجب، یکی از علائم نگارشی است که برای نشان‌دادن هیجان، اضطرار، شگفتی، تأکید، هشدار، خطاب و هرگونه احساسات قوی به کار می‌رود. علامت تعجب نشان‌دهندۀ درد شدید، ترس، حیرت، خشم، انزجار یا فریاد است. با‌این‌حال، در حال حاضر و بر اثر توسعۀ اینترنت و فضای مجازی، دست‌کم برخی از افراد از آن به‌شکلی شلخته، افراطی، نامتناسب، غیرحرفه‌ای و حتی بی‌ادبانه استفاده می‌کنند. البته این وضعیت، موافقان جدی هم دارد که در ادامه خواهیم گفت.
کاربران فضای مجازی چه می‌گویند؟
اگر برای مدتی، نظرات کاربران فضای مجازی دربارۀ استفادۀ افراطی از علامت تعجب را رصد کنید، به نتایج جالبی خواهید رسید. ما در اینجا یک جمع‌بندی مختصر از نظرات هر دو طیف را ارائه می‌دهیم؛ چه آن‌هایی که از علامت تعجب زیاد استفاده می‌کنند و به آن حس خوبی دارند و چه آن‌هایی که از آن حس بدی می‌گیرند.
منفی‌ها:
- حس می‌کنم طرف مکالمه داره بهم طعنه می‌زنه یا شایدم تند و عصبانیه.
- گیج می‌شم. نمی‌دونم منظور طرف چیه و باید چه واکنشی نشون بدم. داره دستم می‌اندازه؟ مسخره‌ام می‌کنه؟ یا هیچ منظور خاصی نداره و من زیادی حساسم؟
- باهاش احساس غریبگی می‌کنم.
- نگران و مضطرب می‌شم، چون هر موقع خواستن باهام بحث یا دعوا کنن با علامت تعجب شروع شده.
- حس خوبی ندارم. حس می‌کنم طرف داره با طعنه صحبت می‌کنه یا تیکه می‌اندازه.
- توی محتوای حرفه‌ای حالم رو به هم می‌زنه، ولی توی صحبت روزمره مشکلی باهاش ندارم.
- من اصلاً حس خوبی بهش ندارم و اگه ببینم کسی استفاده می‌کنه، ناخودآگاه گارد می‌گیرم.
- هرکی توی پیامش از علامت تعجب استفاده کنه، جوابش رو نمی‌دم.
مثبت‌ها:
- با علامت تعجب، حس می‌کنم شدت احساسم رو بهتر می‌رسونم.
- علامت تعجب برام حالت تفکر داره.
- اگه از علامت تعجب استفاده نکنم، می‌ترسم اونچه رو می‌خوام یا نیاز دارم به دست نیارم. هر علامت تعجب مثل یک درخواسته که از مخاطب می‌خواد من رو دوست داشته باشه و لطفاً به من بله بگه.
- با علامت تعجب انگار دارم یک لایه صداقت و دوستی به کلماتم اضافه می‌کنم.
- نمی‌خوام سرد به نظر برسم. می‌ترسم کلماتم و لحنم خیلی جدی به نظر برسن، پس با علامت تعجب لحنم رو تلطیف می‌کنم.
- گاهی به‌جای علامت تعجب، از ایموجی و استیکر استفاده می‌کنم. نمی‌خوام سرد و جدی به نظر برسم و مخاطبم رو ناراحت کنم.
با این اوصاف، گویا در یک وضعیت سوء‌تفاهم‌آمیز گیر افتاده‌ایم. یک عده به خاطر اینکه به مخاطبانشان حس بدی ندهند، عملاً دارند کاری را می‌کنند که ناخواسته به برخی از مخاطبانشان حس بدی می‌دهد. شاید با دوستان نزدیکشان به نوعی تفاهم متقابل رسیده باشند، اما با سوء‌برداشت غریبه‌ترها چه می‌شود کرد؟ و اگر این افراط به عادت تبدیل شود و به متن‌ها و ارتباطات حرفه‌ای نیز تسری پیدا کند چه؟ چیزی که الان هم کمابیش شاهد آنیم. کم پیش نیامده که برای خواندن یک محتوای جدی، علمی یا ادبی در یک سایت به زحمت بیفتیم یا عطای خواندنش را به لقایش ببخشیم. چرا؟ چون سرشار از علامت تعجب‌های زائد و تحمل‌ناپذیر است؛ حتی به‌لحاظ بصری هم تحمل‌پذیر نیست.
شاید لازم باشد از زوایای مختلف این پدیده را بررسی کنیم، از دریچۀ چشم و نگاه افراد گوناگون و در موقعیت‌ها و زمینه‌های متفاوت: دوستان و پیامهای دوستانه، همکاران و ایمیل‌های کاری، افراد جوان و مسن، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، محتوای سرگرمی یا جدی و علمی…؛ می‌بینید که موضوع پیچیده‌تر از چیزی است که فکر می‌کردیم.
در ادامه سعی می‌کنیم با در‌نظر‌گرفتن این زمینه‌های گوناگون، بحث را پیش ببریم و به چند راهکار برسیم.
موافقان استفادۀ افراطی از علامت تعجب، چه می‌گویند؟
این پدیدۀ زبانی جدید به‌قدری رواج یافته که دیکشنری شهری (Urban Dictionar) اصطلاح جدیدی برای آن ابداع کرده است: Bangorrhea، به‌معنای استفادۀ بیش از حد از علامت تعجب در تلاشی بیهوده و ناموفق برای اینکه نوشتۀ شما هیجان‌انگیزتر به نظر برسد.
طرف‌داران Bangorrhea آن را یک جهش زبانی متناسب با پیشرفت‌های تکنولوژی و شیوۀ ارتباطات در عصر فناوری‌های نوین می‌دانند. آن‌ها می‌گویند نباید فراموش کرد که زبان همیشه تکامل می‌یابد و دگرگون می‌شود. به عبارت دیگر، امروزه علامت تعجب از «نشانگر شدت» به «نشانگر صداقت» تبدیل شده است.
چرا؟ چون بسیاری از ارتباطات امروزی به‌صورت متنی و مکتوب اتفاق می‌افتد، بدون لحن، زبان بدن یا حالات چهره که بتواند آن را تکمیل کند. پس، منطقی است که بخواهیم راه دیگری برای شفاف‌کردن تعاملات خود پیدا کنیم. به نظر می‌رسد بسیاری از کاربران اینترنت به‌طور شهودی درک کرده‌اند که علامت تعجب می‌تواند در غیاب لحن و زبان بدن و… به آن‌ها کمک کند تا معنا و صداقت کلامشان را راحت‌تر به مخاطبان خود منتقل کنند.
موافقان این پدیده می‌گویند این جهش زبانی این‌گونه اتفاق می‌افتد: عموماً از افراد جوان به مسن‌ترها، از زنان به مردان و از زمینه‌های معمولی به موارد رسمی‌تر، ازجمله محیط‌های کاری تسری می‌یابد.
دیوید شیپلی (David Shipley) و ویل شوابل (Will Schwable)، نویسندگان راهنمای آداب‌نامۀ پست الکترونیکی Send، در طرح خود برای مکالمه در دنیای دیجیتال استدلال می‌کنند: «علامت تعجب می‌تواند فوراً گرمای انسانی را در ارتباطات الکترونیکی برانگیزد.»
چرا باید استفادۀ افراطی از علامت تعجب را کنار بگذاریم؟
حتی اگر استدلال‌های بالا را تا حدی بپذیریم، افراط در هیچ‌چیز خوب نیست؛ به‌خصوص وقتی با مقوله‌ای مانند زبان مواجهیم که زایندۀ سوء‌تفاهم‌های بسیار است. در ادامه، ۱۰ دلیل برمی‌شمریم که به شما می‌گوید چرا باید استفادۀ افراطی از علامت تعجب را کنار بگذارید.
۱) ناکارآمد است
علامت‌گذاری در انتهای جمله نباید پیچیده باشد. اکثر قریب‌به‌اتفاق جملات مدنظر شما می‌توانند با یک نقطه پایان یابند. وقتتان را با فکرکردن به اینکه علامت تعجب را کجا بگذارید هدر ندهید. اگر شما از علامت تعجب استفاده نکنید، به دیگران هم کمک خواهید کرد تا کارآمدتر باشند. با استفاده‌نکردن از علامت تعجب، اغلب به مخاطبان خود اجازه می‌دهید به‌جای گیج‌شدن درمورد لحن شما، روی اصل پیامتان تمرکز کنند. با این کار از سوء‌تفاهم و بدفهمی هم جلوگیری خواهید کرد. انتخاب کلمات درست به‌قدر کافی برای رساندن یک پیام گویا، کارآمد است.
۲) غیرضروری است
گذاشتن علامت تعجب در انتهای یک جملۀ خسته‌کننده، آن‌جمله را هیجان‌انگیز نمی‌کند. اگر اطلاعاتی که منتقل می‌کنید واقعاً هیجان‌انگیز باشد، می‌تواند به‌تنهایی یا فقط با یک علامت تعجب این هیجان را منتقل کند و نیازی به استفادۀ افراطی ندارد. به‌قول اسکات فیتز جرالد: «استفاده از علامت تعجب، مانند خندیدن به شوخی خود است.»
۳) غیرحرفه‌ای است
آیا می‌دانید معمولاً کجا تعداد زیادی علامت تعجب دیده می‌شود؟ در شبکه‌های اجتماعی. اینستاگرام، توییتر و فیس‌بوک پر از آن‌هاست. «غروب!! بهترین روز!!!!! اوه خدای من خیلی قشنگه!!!!!!» آیا می‌خواهید مانند آن آماتورها بنویسید؟ نه، طبیعتاً نباید این را بخواهید.
۴) تأثیرگذاری خود را از دست می‌دهد
مانند بسیاری از چیزهای دیگر، علامت تعجب هم اگر بیش از حد استفاده شود تأثیر خود را از دست می‌دهد. مشکل دقیقاً اینجاست: استفادۀ افراطی از علامت تعجب به امری عادی بدل شده است و استانداردهای ذهنی افراد را تحریف کرده است. «آرام»بودن در علائم نگارشی به این معنا نیست که شما کوتاهی کرده‌اید، بلکه فقط به این معناست که اصول نقطه‌گذاری را رعایت می‌کنید.
۵) بار روانی دارد
هرچند عجیب به نظر می‌رسد، اما نگرانی درمورد علائم نقطه‌گذاری یک بار روانی است، هم برای خودتان و هم برای خواننده. شما می‌توانید به‌راحتی این فشار را از روی خود و مخاطبتان بردارید. فقط کافی است از علامت تعجب فقط در زمان‌هایی استفاده کنید که واقعاً موردنیاز است؛ آن هم یک بار، نه قطاری. شما چیزهای واقعی زیادی برای نگرانی دارید، پس خودتان را از شرّ این اضطراب بی‌مورد خلاص کنید.
۶) باعث اتلاف انرژی است
استفادۀ افراطی از علامت تعجب، انرژی‌تان را خالی می‌کند. واقعیت این است که شما همیشه از شنیدن صحبت‌های دیگران هیجان‌زده نیستید و لازم نیست به آن وانمود کنید. صرف این انرژی به‌منظور سازگاری با دیگران، انرژی زیادی از شما می‌گیرد که می‌توانید آن را برای کارهای دیگر خود صرف کنید.
۷) نوعی دست‌کاری در احساسات مخاطب است
علامت تعجب سعی می‌کند مخاطب را وادار کند تا احساس خاصی داشته باشد. مخاطبان از اینکه این‌طور بازی داده شوند ناراحت می‌شوند. آن‌ها خودشان تصمیم می‌گیرند چه احساس یا واکنشی داشته باشند. شما فقط و فقط کلمات مناسب را به آن‌ها بدهید.
۸) باعث سوء‌برداشت می‌شود
این موضوع به‌ویژه در ایمیل‌های کاری می‌تواند سردرگم‌کننده باشد. ایمیل‌های کاری باید بتوانند پیام واضحی را منتقل کنند. سوء‌تفاهم، بدفهمی، گیج‌شدن و تحت فشار قرار گرفتن درمورد اینکه آیا آن پیام را درست متوجه شده‌ایم، چیزی است که ممکن است آزارمان دهد.
۹) اعتبار شما را ضایع می‌کند
اگر از علامت تعجب به‌افراط استفاده کنید، مخاطبانتان متعجب خواهند شد که آیا شما اصلاً درکی از چیزهای هیجان‌انگیز یا مهم دارید؟ در بند بعدی این موضوع را روشن‌تر می‌کنیم.
۱۰) باعث می‌شود در ارتباطات کاری، غیرحرفه‌ای به نظر برسید
یک راه برای اطمینان از اینکه در ارتباطات نوشتاری خود فوق‌العاده غیرحرفه‌ای به نظر برسید، نشان‌دادن هیجان آشکار یا احساسات شدید درمورد همه‌چیز است!!! آیا دورکاری‌ها لغو شده است!؟! امروز بعدازظهر جلسۀ دیگری داریم!!! فردا صبح باید بروم دکتر!!!! مرخصی می‌خواهم!!!
اگر آنچه می‌خواهید بیان کنید مهم‌تر از چیزی است که به نظر می‌رسد، به این دلیل است که از همۀ کلمات خود استفاده نمی‌کنید. سعی نکنید این خلأ را با قطاری از علامت تعجب جبران کنید. اگر همکارانتان پس از دریافت ایمیل‌هایتان برای رمزگشایی آن‌ها به شما مراجعه می‌کنند، اگر پاسخ‌های ایمیلی از سوی کارفرما یا همکارانتان شامل «آرام باشید» یا «در حال حاضر حالتان خوب است؟» دریافت می‌کنید، ممکن است از علامت تعجب استفادۀ نامناسب کرده باشید.
استفادۀ بیش از حد از علامت تعجب به ارتباطات شما رنگ و بویی از دوران راهنمایی می‌دهد و اعتبار شما را از بین می‌برد. این باعث می‌شود که شما ملودراماتیک به نظر برسید.
پس به‌عنوان یک قانون کلی:
در ارتباطات حرفه‌ای خود، در استفاده از علامت تعجب خساست به خرج دهید. این موضوع، هر شکلی از ارتباط کاری را شامل می‌شود: بلاگ‌ها، مکاتبات کاری، ایمیل‌ها، گزارش‌ها، رسانه‌های اجتماعی و سایر نوشته‌ها و مکاتبات. اگر می‌خواهید محتوای خود را جذاب کنید، به‌جای اضافه‌کردن علامتی برای تأکید بر هیجان، خود ارتباطات -کلمات- را هیجان‌انگیز کنید.
چگونه استفادۀ افراطی از علامت تعجب را کنار بگذاریم؟
شاید کمی سخت به نظر برسد، اما به خاطر همۀ معایبی که در بالا برشمردیم و به‌ویژه خطری که برای روابط حرفه‌ای، اعتبار و شغل شما دارد، بهتر است زودتر برایش اقدام کنید. در ادامه ۵ راهکار به شما ارائه می‌دهیم:
۱) ثابت‌قدم باشید
طبق معمول، پیشگیری بهتر از درمان است و علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد. پس، سعی کنید از همان ابتدا از علامت تعجب کم استفاده کنید. آنچه توجه دیگران را جلب می‌کند و ممکن است واکنش‌هایی در پی داشته باشد، تغییر در میزان استفاده از آن است. پس اگر از همان ابتدا از علامت تعجب‌های زیادی استفاده نکنید، یک سابقۀ قابل اتکا خواهید داشت و کسی درمورد شیوۀ بروز احساسات شما تعجب نخواهد کرد. اما اگر تازه تصمیم به تغییر گرفته‌اید هم دلسرد نشوید و جا نزنید. ممکن است برای مدت کوتاهی با واکنش‌هایی از جانب دیگران مواجه شوید، اما آن‌ها خیلی زود خودشان را با وضعیت جدید تنظیم می‌کنند.
۲) یک مشکل را با مشکل دیگر جایگزین نکنید
اگر تصمیم دارید استفادۀ افراطی از علامت تعجب را متوقف کنید، با جایگزین‌کردن صورتک یا شکلک‌های دیگر جبران نکنید. با این کار، شما فقط از طریق مکانیسم دیگری همان انتظار را ایجاد می‌کنید. سعی کنید فقط منظورتان را با کمک کلمات مناسب بگویید و با آن، حق مطلب را ادا کنید.
۳) استفادۀ بجا و درست از پیامهای صوتی را جدی بگیرید
در بیشتر موارد، استفاده از ایمیل یا پیامهای مکتوب مجازی تنها شکل ارتباط نیست. از فرصت‌های تلفنی و حضوری و همچنین پیامهای صوتی با رعایت آداب آن، برای ارتباط و کار استفاده کنید؛ مخصوصاً در موقعیت‌هایی که نگرانید نتوانید به‌صورت مکتوب منظور خود را به‌طور کامل و شفاف بیان کنید.
۴) اصول نگارشی را یاد بگیرید و همیشه از آن استفاده کنید
رعایت اصول و قواعد نگارشی را جدی بگیرید. همیشه از علائم نگارشی مناسب در پیام‌ها و مخصوصاً ایمیل‌های کاری استفاده کنید. این کار، حرفه‌ای‌تر است و احترام شما به وقت دیگران را می‌رساند. نگارش درست همچنین وضوح را بیشتر می‌کند؛ بنابراین، همه پیام شما را همان‌طور که مدنظرتان است دریافت می‌کنند. استفاده از نگارش مناسب در سراسر متن، باعث می‌شود که استفادۀ کم شما از علامت تعجب، عادی و اصولی به نظر برسد.
کاربرد علامت تعجب
در ادامه به ۴ نکته اشاره می‌کنیم که به شما کمک می‌کند بدانید چه زمانی می‌توانید از علامت تعجب استفاده کنید:
- از علامت تعجب برای نشان‌دادن احساسات اضطراری یا سایر احساسات قوی استفاده کنید: «ایست!»، «صبر کن!» یا «وای!» زمانی که به‌صورت «ایست»، «صبر کن» یا «وای» نوشته می‌شوند، در انتقال احساس فوریت یا شدت احساسات مؤثر نیستند. بنابراین، اگر هدف اصلی شما انتقال نوعی حس فوریت یا احساس قوی دیگری است، این علامت نگارشی را با نقطه جایگزین نکنید. هرچقدر هم که شخصاً از علامت تعجب خوشتان نیامد، کلمات شما بدون آن‌ها به این اندازه مؤثر نخواهند بود.
- از علامت تعجب برای نشان‌دادن شگفتی استفاده کنید: همان‌طور که علامت تعجب برای بیان اضطرار یا سایر احساسات قوی مؤثر است، برای نشان‌دادن شگفتی و حیرت نیز عالی است.
- از علامت تعجب در ارتباطات کمتر رسمی یا دوستانه استفاده کنید: در روابط کمتر رسمی یا دوستانه، می‌توانید در استفاده از علامت تعجب برای بیان احساسات خود، کمی آزادانه‌تر برخورد کنید. برای مثال، در متن کارت‌ها، ایمیل‌ها، نامه‌های دست‌نویس، چت‌های آنلاین دوستانه و… می‌توانید از علامت تعجب در تعداد بیشتر استفاده کنید. البته من اگر جای شما باشم تنها در صورتی این کار را می‌کنم که بدانم مخاطبم با این وضعیت راحت است یا خودش هم این عادت را دارد.
- از علامت تعجب در محتوای شبکه‌های اجتماعی خود استفاده کنید: برخی اعتقاد دارند پست‌های شبکه‌های اجتماعی نه‌تنها برای استفاده از علامت تعجب مناسب هستند، بلکه گاهی چندین علامت را می‌طلبند. بنابراین، در پست‌های شبکه‌های اجتماعی هم می‌توانید آزادانه‌تر رفتار کنید، مگر اینکه قرار باشد محتوای شما حرفه‌ای باشد یا موضوعات جدی و مهمی را بیان کند.
و حرف آخر…
قدرت کلمات را باور کنید. کلمات مناسب می‌توانند به شما در بیان منظورتان کمک کنند، بدون اینکه لازم باشد دست به دامان قطاری از علامت تعجب یا هر چیز دیگری شوید.