سوشال مدیا دیتاکس چیست؟ + ۱۰ روش برای دیتاکس
سم‌زدایی شبکه‌های اجتماعی
اواخر دهۀ هشتاد، زمانی که گوشی هوشمند، اینترنت همراه، شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام، توییتر، لینکدین و… وجود نداشتند، زندگی متفاوت بود. برای خواندن اخبار به سایت‌های خبری می‌رفتیم. دیدن و شنیدن جدیدترین فیلم و آلبوم موسیقی نیازمند صبر و گذشت زمان بود. در معرض اخبار و اطلاعات بودن، امری تحت اختیار ما و اطلاع از ناهارِ امروز بازیگر موردعلاقه، تقریباً محال بود.
اینترنت، فراگیر شد. ورود گوشی‌های هوشمند، رؤیای دسترسی راحت و سریع به اینترنت را حقیقی ساخت. به نظر می‌رسید دورۀ آزادی و اطلاع از واقعیت‌ها آغاز شده است. اما این دسترسی سریع و بدون کنترل به حجم بالایی از اطلاعات، آرامش ذهنی را بر هم زد و احتمال انتشار اخبار نادرست و شایعه را افزایش داد. شبکه‌های اجتماعی، این جزء جدایی‌ناپذیر اینترنت، هر لحظه اطلاعات و احساسات زیادی را به ذهن ما سرازیر کردند.
مغز انسان محلی برای تحلیل و انباشت اطلاعات پراکنده شد. پژوهش‌ها از کاهش خلاقیت انسان خبر می‌دادند. توانایی تشخیص اطلاعات صحیح از شایعه و دروغ سخت‌تر شد. اما در‌عین‌حال، اینترنت و دسترسی آسان به آن، منافع زیادی با خود به همراه داشت و به‌گونه‌ای با زندگی روزمره گره خورده بود که بازگشت از آن غیرممکن بود.
در این شرایط که دورشدن از فضای دیجیتال، نه راه‌حل صحیح برای داشتن زندگی آرام است و نه ممکن، چه باید کرد؟ اینجا بود که راه‌حلی به نام دیجیتال دیتاکس (Digital Detox) مطرح شد.
دیتاکس یعنی چی؟
دیتاکس (Detox) به‌معنی دفع سموم از بدن است. دیجیتال دیتاکس به دوره‌ای گفته می‌شود که یک فرد از هیچ‌کدام از فضاها و وسایل دیجیتال، مثل کامپیوتر، اینترنت، گوشی هوشمند و… استفاده نمی‌کند. در همین نگاه اول، دیجیتال دیتاکس فرایندی سخت و حتی غیرممکن به نظر می‌رسد. اگر با توجه به شغلی که دارید، این امکان وجود دارد که برای مدتی از فضای آنلاین کاملاً دور بمانید، دیتاکس یا سم‌زدایی دیجیتال را حتماً برای یک هفته یا یک ماه تجربه کنید.
اگر چک‌کردن ایمیل و اینترنت لازمۀ شغل شماست، سوشال مدیا دیتاکس یا سم‌زدایی شبکۀ اجتماعی (Social Media Detox) راهکاری قابل اجرا برای شما خواهد بود. دیتاکس شبکۀ اجتماعی به‌معنی عدم استفاده از شبکه‌های اجتماعی در مدت‌زمان مشخص، اغلب ۳۰ روز، است. نگران نباشید؛ در این بازه، دسترسی به ایمیل ممکن است. حتی اگر در ساعات کاری خود، باید به سراغ شبکه‌های اجتماعی بروید، دیجیتال دیتاکس را در برنامۀ تعطیلات و آخر هفته قرار دهید.
۵ دلیل اهمیت سوشال مدیا دیتاکس
شکی نیست که اینترنت و فضای دیجیتال، فرایندهای زندگی را برای ما ساده کردند. اما در اینجا هم قانون زندگی در جریان است: «قانونِ دادن و گرفتن». اینترنت و ظهور شبکه‌های اجتماعی، ارتباطی راحت، کم‌هزینه و بدون توجه به مسافت فیزیکی به ما داد، آموزش و یادگیری را متحول کرد، امکان «رسانه»بودن را در اختیار همه قرار داد و ما را قدمی به عدالت و آگاهی نزدیک کرد؛ اما این هدیه‌ها نباید مانع چشم‌پوشی از آنچه گرفت، شود.
تأثیرات منفی استفادۀ طولانی‌مدت از شبکه‌های اجتماعی
- ازدست‌رفتن رضایت از زندگی
شبکه‌های اجتماعی، به‌خصوص اینستاگرام، محل نمایش زندگی‌های تجملی و دور از واقعیت شده‌اند. نمایش سفرهای پرهزینه‌ای که لذت سفر جاده‌ای و کوتاه را از خاطرمان برده‌اند؛ نمایش روابط عاشقانۀ بی‌عیب، درک ما از ساختن یک رابطۀ عاشقانه و سختی‌های آن را تحریف کرد و شغل ایدئال با همکارانی بهتر از آب روان و دوستانی بهتر از برگ درخت و رستگاری نزدیک و… باعث شد تمام مدت زندگی خود را با این افراد مقایسه کنیم و آن رضایت درونی را که پیش از آن داشتیم، از دست بدهیم.
- فراموش‌کردن هویت واقعی
با حضور طولانی‌مدت در شبکه‌های اجتماعی، فراموش می‌کنیم چه چیزی را واقعاً دوست داشتیم و از چه چیزی متنفر بودیم. هدف و ارزش‌های ما در زندگی چه بود. تمام تلاش‌های ما به‌سمت شبیه‌شدن به فضای حاکم در آن شبکۀ اجتماعی معطوف می‌شود. در توییتر فقط غر می‌زنیم و از سیاهی‌های زندگی می‌گوییم و در اینستاگرام سعی می‌کنیم تصاویری پرزرق‌و‌برق از زندگی معمولی خود منتشر کنیم؛ در‌حالی‌که احساسات درونی ما هیچ‌کدام از این‌ها نیستند.
- افزایش نیاز به تأیید به علت کاهش اعتماد‌به‌نفس
انسان موجودی اجتماعی است؛ یعنی نیاز به پذیرفتن‌شدن توسط دیگران، یکی از نیازهای ابتدایی ماست. این نیاز به‌خودی‌خود و در حد اعتدال، مشکلی ندارد. اما مشکل در جایی شروع می‌شود که در شبکه‌های اجتماعی این نیاز با لایک و تعداد فالوئر سنجیده می‌شود. پس تنها هدف ما، جذب تأیید دیگران با افزایش لایک و فالوئر خواهد شد.
- ورود اطلاعات زیاد و برهم‌زدن آرامش درونی
در همین ابتدا باید گفت اطلاعات به‌معنی دانش نیست و دانش هم به‌معنی خردمندی نیست. بنابراین، دریافت اطلاعات (خواه تاریخی، علمی و…) از شبکه‌های اجتماعی، به‌معنی افزایش دانش نیست. به‌علاوه، اکثر این اطلاعات نادرست یا شایعه هستند. در بهترین حالت، شبکه‌های اجتماعی می‌توانند سرنخی برای مطالعه و یادگیری به ما بدهند، اما محل درستی برای به‌دست‌آوردن دانش نیستند.
- کاهش توانایی ارتباط مؤثر با دیگران
در نگاه اول به نظر می‌رسد امکان ارتباط با افراد مختلف و بدون توجه به مسافت، یک موهبت شبکه‌های اجتماعی است؛ اما باید حواسمان به آنچه در مقابل این موهبت فدا می‌کنیم، باشد.
با ظهور شبکه‌های اجتماعی، امکان پوشاندن ضعف‌های شخصی و نمایش خودمان به دیگران، آن‌طور که مورد پسند دیگران است، فراهم شد. به‌جای صرف زمان برای بهبود ضعف‌های شخصیتی و پذیرش دیگران، آن‌طور که هستند، به دنبال دوستانی ایدئال در فضای مجازی هستیم. راه‌حلی که در طولانی‌مدت به عمیق‌ترشدن احساس تنهایی ما دامن می‌زند.
حضور طولانی‌مدت در شبکه‌های اجتماعی، علاوه بر تأثیراتی که بر روان دارد، سلامت جسمی را نیز به خطر می‌اندازد. آسیب‌های جسمی ناشی از فعالیت طولانی‌مدت در شبکۀ اجتماعی را در این لینک بخوانید.
۱۰ روش سم‌زدایی
اگر حالا در تصمیم خود به اندازۀ کافی مصمم هستید، ببینیم چه کارهایی برای سم‌زدایی شبکۀ اجتماعی باید انجام داد:
- شبکه‌های اجتماعی را از تلفن همراه خود حذف کنید.
قبل از هر صحبت و بهانه‌ای، بدانید که این شرایط موقتی است. هر زمان که لازم باشد، امکان نصب مجدد شبکه‌های اجتماعی وجود دارد. اطلاعات و اکانت‌های شما باقی می‌مانند و چیزی را از دست نخواهید داد.
به این عمل به‌عنوان نوعی تجربه نگاه کنید. در این مدت، احساسات خود را بررسی کنید. چه افکاری باعث وسوسۀ شما می‌شود؟ آن‌ها را بنویسید.
- با دوستان خود دیتاکس شبکۀ اجتماعی انجام دهید.
با یکی از دوستان خود که مصمم به انجام دیتاکس شبکۀ اجتماعی است، همراه شوید. نانسی کالیر (Nancy Colier)، روان‌درمانگر و نویسندۀ کتاب The Power of Off می‌گوید: «وقتی که شما دوستی را برای همراهی دارید، هدف را با علاقه و اشتیاق بیشتر دنبال می‌کنید و در مسیر، کمتر ناامید و بی‌انگیزه می‌شوید.»
- برای برنامه‌های پرمصرف، محدودیت زمانی مشخص کنید.
اپلیکیشن‌های پرمصرف خود را مشخص کنید. در دورۀ دیتاکس شبکۀ اجتماعی و حتی دیگر اوقات، برای این برنامه‌ها محدودیت زمان استفاده تعیین کنید. بعد از گذشت مدت‌زمان تعیین‌شده، برنامه به‌صورت خودکار قفل می‌شود و قابل استفاده نیست.
- با دوستان و خانوادۀ خود صحبت کنید.
بعضی از اطرافیانمان، ما را بهتر از خودمان می‌شناسند. با خانواده و دوستان درمورد عادات استفاده از گوشی همراه صحبت کنید. ممکن است متوجه بعضی از عادت‌هایتان مثل چک‌کردن گوشی در میان صحبت با دیگران، یا پیام‌دادن در هنگام غذاخوردن شوید.
- کش یا روبان رنگی به دور گوشی خود ببندید.
بستن روبان یا کش رنگی به دور گوشی همراه، کمک می‌کند زمانی که آن را می‌بینید، به‌صورت خودکار از آن استفاده نکنید. با دیدن یک مانع فیزیکی و غیرعادی، مغز شما وادار به تأمل می‌شود. همین وقفۀ کوتاه، زمان مناسبی برای یادآوریِ تصمیمتان و پایبندی به آن است.
- صفحۀ قفل گوشی خود را تغییر دهید.
کاترین پرایس (Catherine Price)، نویسندۀ کتاب How to Break up With Your Phone یک صفحۀ جذاب و مؤثر برای صفحۀ قفل گوشی، طراحی کرده است. در این حالت، به‌محض دردست‌گرفتن گوشی سه سؤال نمایش داده می‌شود. گاهی فقط برای رفع احساس تنهایی یا بی‌حوصلگی به سراغ گوشی می‌رویم. می‌توانید تصویری متناسب با روحیۀ خود طراحی کنید.
- زمان و توجه خود را ارزشمند بدانید.
از کودکی یاد می‌گیریم چطور از پول استفاده کنیم و ارزش آن را بدانیم؛ اما به اینکه زمان و توجه خود را صرف چه چیزی می‌کنیم، توجهی نداریم. به خاطر داشته باشید، پول قابل برگشت و جایگزینی است، اما ازدست‌رفتن زمان و توجه ما قابل جبران نیست. پس در خرج‌کردن آن توجه بیشتری داشته باشید.
- برای گوشی همراه خود، ساعت خواب مشخص کنید.
یک ساعت، به‌عنوان مثال ۹ شب، مشخص کنید. پس از آن، تلفن همراه را در محل مشخص و دور از دسترس قرار دهید. بهتر است که تلفن همراه دور از محل خواب شما باشد.
- برای بیدارشدن از ساعت زنگ‌دار استفاده کنید.
به‌جای استفاده از تلفن همراه، از ساعت زنگ‌دار استفاده کنید. لحظات اول پس از بیدارشدن به کارهای آن روز و چگونگی بهترساختن روز فکر کنید.
- شبکه‌های اجتماعی را در یک پوشۀ جداگانه قرار دهید.
در این حالت، با روشن‌کردن تلفن همراه، آیکن شبکه‌های اجتماعی را نمی‌بینید. چون دسترسی سخت‌تر شده است، احتمال رفتن به سراغ شبکه‌های اجتماعی کم می‌شود.
در آخر باید گفت…
فعالیت طولانی‌مدت در شبکه‌های اجتماعی زمان، آرامش، خواب آرام و منظم، اعتماد‌به‌نفس و احساس امنیت و رضایت از زندگی و حتی سلامت جسمی ما را به خطر می‌اندازد.
ما انسان‌ها، برای حل مسائل زندگی، خلق یک ایده یا وسیله و حتی درک احساس خوشبختی، به آرامش و تفکر عمیق نیاز داریم. اما امروز که اینترنت و شبکه‌های اجتماعی جزء جدانشدنی زندگی شده‌اند، استفاده از دیتاکس شبکۀ اجتماعی یا دیجیتال دیتاکس، راه‌حلی برای بازیابی آرامش و خلاقیت خواهد بود.
توصیه می‌کنیم حتی برای مدت کوتاهی مثل یک شبانه‌روز، دیتاکس شبکۀ اجتماعی را تجربه کنید و تجربه و احساس خودتان را حتماً با ما به اشتراک بگذارید.