ساعت سه بامداد در حال تماشای ساخت خانۀ جوانک هندی در جنگل‌های مرطوب هندوستان هستید؟ در سرویس بهداشتی هم گوشی‌تان را از خود جدا نمی‌کنید؟ در جمع دوستان و خانواده همیشه حواستان به گوشی‌تان است؟ نمی‌توانید از اسکرول بی‌هدف در شبکه‌های اجتماعی دست بکشید؟ متأسفانه باید بگوییم شما دچار یک سندروم هستید، سندرومی به نام اسکرول زامبی‌طور (Zombie Scrolling Syndrome).
در این مطلب این سندروم را معرفی می‌کنیم، دلایل بروز و علائم هشداردهنده‌اش را موشکافی می‌کنیم و درنهایت ۴ قدم برای رهایی از آن را ذکر می‌کنیم. با ما در وی‌پدیا همراه باشید.
سندورم اسکرول زامبی‌طور چیست؟
سندروم اسکرول زامبی‌طور اصطلاحی است که برای اولین بار در سال ۲۰۱۶ توسط شرکت امنیتی McAfee برای بیان اثرات مخرب اعتیاد به تلفن همراه به‌کار برده شد. این سندروم بیانگر اسکرول بی‌هدف و بی‌فایده است، به‌خصوص اسکرول‌های بی‌هدف و تمام‌نشدنی قبل از خواب شبانه.
بیایید ما هم برای اولین بار در مجلۀ صباویژن یک اصطلاح فارسی برای این سندروم به‌کار ببریم. سندورم «دیوپِیما» چطور است؟ دیو را از شاهنامه و رستم دستان قرض بگیریم و پیما را هم از پیمایش که برگردان اسکرول است.
دلایل بروز سندروم اسکرول زامبی‌طور (دیوپیما)
براساس یک تخمین، در طول یک شبانه‌روز، هر فرد به‌طور متوسط حدود ۹۰ متر محتوا را اسکرول می‌کند؛ یعنی به اندازۀ ارتفاع دو برج آزادی تهران! چه چیزی باعث می‌شود که گوشی‌هایمان با چسب دوقلو به ما بچسبند یا بهتر بگوییم، ما به آن‌ها بچسبیم؟ هم عوامل روان‌شناختی و هم عوامل نوروبیولوژیکی در این مسئله نقش دارند.
دکتر دان گرانت معتقد است که مغز ما انسان‌ها آمادۀ پاسخ‌گویی به شبکه‌های اجتماعی است؛ زیرا این موضوع نوعی سیستم پاداشِ متغیر است. مانند موش‌های آزمایشگاهی که به امید دریافت خوراکی‌های خوشمزه، اهرمی را می‌کشند، ما نیز برای آزادسازی لذت‌بخش دوپامین در بدنمان، به اسکرول بی‌پایان ادامه می‌دهیم.
آزادسازی دوپامین به‌واسطۀ ماهیت تصادفی پاداش‌هایی مانند لایک، کامنت، بازخورد مثبت از یک پست، یا تبلیغات ویدیویی موجود در اینترنت یا… انجام می‌شود. آزادسازی دوپامین ناشی از این لایک‌ها و کامنت‌ها (به‌شکل کاملاً تصادفی!) از همان ناحیه‌ای از مغز است که معتادان به موادمخدر و الکلی‌ها با مصرف مواد و الکل، آن ناحیه را فعال می‌کنند.
علاوه‌بر‌این، زمانی هم که حالمان خوب نیست و در تنهایی یا در شرایط کسل‌کننده قرار داریم، تمایل داریم این رفتار را تکرار کنیم و زامبی درونمان را آزاد کنیم.
در کنار این‌ها، وقتی در یک مهمانی تنها و در گوشه‌ای نشسته‌ایم، در صف نان ایستاده‌ایم یا در شرایط مشابه این موارد، کف دست و انگشت شستمان به خارش می‌افتد و دیو درونمان قصد بیدارشدن دارد.
رازِ مگو: ۸۹درصد دانش‌آموزان و دانشجویان، وقتی موبایل خود را به همراه ندارند، اضطراب، استرس و ترس شدیدی را تجربه می‌کنند.
تأثیر سندروم دیوپِیما بر سلامت روان
اگر فیلم‌هایی را که در آن‌ها زامبی‌ها حضور دارند دیده باشید، می‌دانید که این زامبی‌ها هوشیاری و احساس ندارند؛ ولی زامبی‌های اسکرولگر و دیوهای پیمایشگر هم آگاهی دارند و هم احساس. این همان ناتوانی در متوقف‌ساختن اسکرول بی‌هدف است و برای سلامت روان این دسته از زامبی‌ها بسیار مضر است.
دکتر گرانت می‌گوید:
برای جوانان، تأثیر آنچه در شبکه‌های اجتماعی می‌بینند، می‌تواند به‌شدت باعث بی‌نظمی شود و هرچه بیشتر آن را انجام دهند، بیشتر بر آن‌ها اثر می‌گذارد. اسکرول فقط به‌معنای دیدن یک چیز نیست، بلکه موردی شخصی است و احساسات به آن متصل است.
تحقیقی که توسط خود شرکت فیس‌بوک انجام شد، نشان می‌دهد که شبکۀ اجتماعی اینستاگرام که ۷۱درصد اعضای آن را جوانان تشکیل می‌دهند، بر سلامت روان تأثیر منفی می‌گذارد. امان از تصاویر فتوشاپی و اصلاح‌شده که زندگی و بدن مدل‌ها را بی‌نقص نشان می‌دهد. همین تصویرهاست که تخم حسادت و حقارت را در وجود جوانان می‌کارد!
علاوه بر تمام این‌ها، زامبی درونمان حتی پس از توقف اسکرول بی‌هدف، ول‌کن ما نیست و به‌شکل خستگی چشم، فرسودگی مغز، مشکل در تمرکز، کاهش و قطع ارتباط عاطفی با دیگران و سایر علائم اعتیاد به موبایل، همراهمان است.
۹ علامت هشداردهندۀ سندروم اسکرول زامبی‌طور
این علائم اعتیاد به گوشی همراه ممکن است نشان‌دهندۀ این باشد که فردی به این سندروم مبتلا شده است:
- به شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، توییتر، لینکدین و… اعتیاد پیدا کند که این اعتیاد همراه با ازدست‌دادن علاقه به فعالیت‌هایی باشد که هر فردی در زندگی واقعی انجام می‌دهد.
- در صورت دوری از اینترنت، علائمی مانند تحریک‌پذیری با کوچک‌ترین حرف، غمگینی، اضطراب و هر رفتاری را که همراه با ترک اعتیاد باشد از خود نشان می‌دهد.
- نیاز زیادی برای صرف زمان بیشتر و بیشتر برای آنلاین‌بودن پیدا کرده است.
- در کنترل مدت‌زمان و دفعات آنلاین‌بودن، حتی اگر به زندگی واقعی‌اش لطمه بزند، ناتوان است.
- به اعضای خانواده درمورد میزان زمانی که در اینترنت صرف می‌کند، دروغ می‌گوید.
- از تکنولوژی و فناوری‌ها برای تسکین یا خوددرمانی حال‌واحوال منفی خود مانند غم و اندوه، اضطراب و ناامیدی استفاده می‌کند.
- نسبت به بهداشت شخصی، تغذیه و دیگر نیازها و رفتارهایِ خودمراقبتی، بی‌توجه است.
- به دلیل وابستگی شدید به تلفن همراه، کارش را از دست می‌دهد یا در مدرسه و دانشگاه عملکرد ضعیفی از خود به‌جا می‌گذارد.
- خواب نامنظمی دارد و معمولاً کمتر از میزان معمول می‌خوابد.
۴ قدم برای توقف سندروم دیوپیما
باید یاد بگیریم چطور اعتیاد به تلفن را ترک کنیم تا برای کشتن این دیو، یا حداقل در‌دست‌گرفتن افسارش، آماده شویم.
۱) خودآگاهی
خودآگاهی اولین قدمی است که باید برداریم، چیزی که زامبی‌ها از آن بی‌بهره‌اند. می‌توانیم از ویژگی‌های گوشی‌مان برای کنترل مدت‌زمانی که در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی پرسه می‌زنیم، استفاده کنیم.
برخی از برنامه‌ها هستند که نشان می‌دهند که از هر برنامه چه میزان در طول روز استفاده کرده‌ایم. حتی در خود اینستاگرام تنظیماتی وجود دارد که به‌طور مثال می‌توان تعیین کرد که بعد از یک ساعت استفادۀ مداوم از اینستاگرام، به ما هشدار بدهد.
۲) شناسایی
در قدم بعدی، باید موقعیت‌هایی را که تمایل داریم گوشی را برداریم و در گرداب اسکرول غرق شویم، شناسایی کنیم. همچنین باید دقت کنیم که چرا در این لحظه‌ها به سراغ گوشی می‌رویم. هدفمان از این کار چیست؟ چرا به دامان این زامبی پناه می‌بریم؟
- آیا حوصله‌مان سررفته؟
- آیا فقط برای اهمال‌کاری و عقب‌انداختن یک‌سری از کارها به سراغ گوشی می‌رویم؟
- آیا نمی‌خواهیم در جمعی که حضور داریم با افراد ارتباط بگیریم؟
- آیا در صورت انجام یک عمل خاص یا حضور در موقعیتی ویژه دست‌به‌دامان گوشی می‌شویم؟
۳) تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و اقدام
تصمیم بگیریم که چه چیزی را می‌خواهیم تغییر دهیم و چه برنامه‌ای را برای رسیدن به هدف‌هایمان باید بریزیم. اگر می‌خواهیم کمتر به شبکه‌های اجتماعی سرک بکشیم و به زامبی و دیو درونمان کمتر میدان بدهیم، می‌توانیم این برنامه‌ها را از موبایلمان حذف کنیم و فقط در رایانه یا لپ‌تاپ به سراغشان برویم.
اگر می‌خواهیم از اسکرول بی‌پایان و بی‌هدف خلاص شویم، می‌توانیم فعالیت و کار دیگری را جایگزین کنیم. به‌طور مثال، کتاب بخوانیم و از تلفن فقط برای تماس با دوستان و اعضای خانواده استفاده کنیم.
۴) تحلیل و بررسی
بعد از مدتی که برای رهایی از چنگال این دیو تلاش کردیم، باید بررسی کنیم که تلاش‌هایمان تا چه اندازه مفید بوده است. در کدام موقعیت‌ها توانستیم به این اسکرول بی‌هدف پایان دهیم؟ چه احساسی داریم؟ آیا کاهش زمان استفاده از تلفن همراه، به بهبود علائم اعتیاد به تلفن کمک کرده است؟ چطور می‌توانیم این برنامه را بهبود بدهیم و زمان کمتری را صرف این زامبی کنیم؟
یادمان باشد که این ما هستیم که انتخاب می‌کنیم آگاهانه از تلفن همراه استفاده کنیم یا گروگانش شویم و یوغ بندگی‌اش را به گردنمان بیندازیم.
تفاوت سندروم دیوپیما با رنج‌پیما
سندورم دیوپیما به‌صورت کلی به مسئله اسکرول بی‌هدف اشاره می‌کند؛ این در حالی است که پدیدۀ رنج‌پیما به موضوعی جزیی‌تر یعنی بررسی وسواسی برای پیدا کردن اخبار منفی اشاره می‌کند.
لب کلام
برای رهایی از این سندروم می‌توانیم از ابزارها و راهنمایی‌های مفید استفاده کنیم تا با دست پر به جنگ این دیو چندسر برویم و درنهایت بتوانیم آن را در خدمت خودمان دربیاوریم. کتاب‌هایی مانند کار عمیق و مینیمالیسم دیجیتال می‌تواند به ما در این مسیر کمک کند.
یادمان باشد که اگر فکری به حالش نکنیم، ممکن است اثرهای مخربی بر روح و روانمان داشته باشد و زندگی‌مان را مختل کند.
به نظر شما، برای رهایی از چنگال این دیو، چه کارهای دیگری می‌توان انجام داد؟